Enerji ve Çevre Dünyası Dergisi 177. Sayı (Ekim 2022)

24 ENERJİ ve ÇEVRE • Ekim / 2022 lamaların da izlenebilir olması sağlanmalı. 10. Adil dönüşüme ilişkin tüm poli- tika, plan ve projelerin cinsiyet perspektifini de ele alacak şekilde hazırlanması sağlanmalı. Bu ilkeler doğrultusunda, ülke- lerin enerji dönüşümü politikaları kapsamında ele aldığı adil dönüşüm mekanizmalarını iki farklı yoldan birini seçerek hayata geçirdikleri görülmektedir: Bazı ülkeler ulusal çapta, merkezi olarak yürütülen mekanizmalarla bölgelerde dönüşü- mün adaletini sağlamayı hedeflerken, bazı ülkeler ise öncelikli bölgeler kap- samında yerel ölçekte mekanizmalar geliştirmektedir. İki yaklaşımda da paydaş katılımı öne çıkmaktadır. Böy- lelikle dönüşümün farklı alanlardaki yansımalarını kapsayıcı bir şekilde değerlendirmek ve dönüşüme tabi bölgelerin sosyoekonomik ve kültürel özelliklerini dönüşümün tasarımında bir belirleyici olarak ele almak müm- kün olmaktadır. Dönüşümün adil bir şekilde ger- çekleşmesini sağlamaya yönelik araç- lar, istihdam unsuru üzerine yoğun- laşmaktadır. Bir yandan dönüşümden etkilenen sektörlerde istihdam edilen işçilerin yeninden istihdam edilebi- lirliğini sağlamak üzere tasarlanan iş başı eğitimi, beceri dönüşümü, yete- nek öğretimi gibi eğitim faaliyetleri tasarlanırken, diğer taraftan da dönü- şümden etkilenen bölgelerde ekono- mik faaliyet çeşitliliğini artıracak, yeni istihdam alanları yaratacak ve bu yeni sektörlere geçişi destekleyecek faaliyet- ler yürütülmektedir. Gerek yaş gerek beceri bakımından yeniden istihdam edilemeyecek çalışanlar için ise erken emeklilik planlarının ve diğer sosyal yardımları içeren politikaların tasar- landığı görülmektedir. Raporda söz konusu araçların farklı ülkelerdeki uygulamalarına ilişkin geniş bir ince- leme sunulmaktadır. İklim hedefleri doğrultusunda düşük karbonlu ekonomiye geçiş tar- tışmaları yaygınlaştıkça, adil dönü- şüm konusu da bu tartışmaların ana bileşenlerinden biri haline gelmekte ve iklim finansmanında kendine yer bulmaktadır. Yeşil İklim Fonu’nun (Green Climate Fund – GCF) kay- nak sağladığı 8 stratejik alandan bir tanesi “insan ve toplulukların geçimini sağlamaya destek” olarak belirlemiş- tir (2) . GCF’in hedeflenen hacme ula- şamaması küresel iklim finansmanı özelinde soru işaretleri yaratsa da, böl- gesel, ulusal ve özel sektör fonlarının bu alanda tamamlayıcı rol oynadığı görülmektedir. Yeşil Mutabakat ile dönüşüm gündeminin küresel liderliğini yapan AB’nin, adil geçiş mekanizması için ayrı bir Adil Geçiş Fonu oluşturduğu; Bölgesel Adil Dönüşüm Planları’na sağladığı katkılarla ve Avrupa Bölge- sel Kalkınma Fonu, Avrupa Sosyal Fonu gibi kaynaklarla üye ülkelerin geçişlerini finansal olarak desteklediği görülmektedir. ABD’de de, Obama döneminde hazırlanan adil dönüşüm programı, benzer bir yaklaşım uygu- lanarak Adil Geçiş Fonu ile destek- lenmiştir. Bölgesel ve ulusal fonlara ek ola- rak, Dünya Bankası ve Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (European Bank for Reconstruction and Development – EBRD) gibi çok taraflı kalkınma bankalarının da hem sektör odaklı (örn. kömürden çıkış) hem de geniş kapsamlı dönüşüm stratejilerinin adil geçiş ayağını destekleyen finansman imkânları bulunmaktadır. Adil dönüşüm konusunun Türkiye gündemine resmî seviyede girişinin, AB Yeşil Mutabakatı tartışmalarının hızlandığı dönemde ve Yeşil Mutaba- kat Eylem Planı’nın ileri aşamalarında gerçekleştiği görülmektedir. Eylem Planı kapsamında oluşturulmuş olan İhtisas Çalışma Grupları’nın (İÇG) kapsamı zaman içerisinde genişlemiş ve “Adil Dönüşüm İhtisas Çalışma Grubu”nu da içeren 19 adet İÇG oluşturulmuştur. Adil dönüşüm gün- demi ayrıca Türkiye’nin ilk İklim Şûrası’nda da ele alınmış, Şûra altında oluşturulan 7 komisyondan bir tane- sine “İklim Göçü, Adil Dönüşüm ve Diğer Sosyal Politikalar Komisyonu” adı verilmiştir. Tartışmaların derinleş- mesi ve gündemin gelişmesi açısından olumlu olarak değerlendirilebilecek bu gelişmelere rağmen, yapılan pay- daş görüşmelerinin de altını çizdiği gibi, adil dönüşümün bir politika alanı haline gelmesi ve ilgili paydaşların bu yönde somut adım atabilmesi, Tür- kiye’nin daha iddialı iklim hedefleri belirleyerek dönüşümün yönünü tayin etmesine bağlı görülmektedir. Türkiye’de adil dönüşüm ile ilgili hazırlıklar, daha iddialı iklim hedef- leri için mücadele eden ve bunun en önemli bileşeninin de geçişin adil bir şekilde planlanması gerektiğini söy- leyen sivil toplum örgütleri tarafın- dan uzun zamandır sürdürülmekte, bu konuda bilgi notları ve raporlar yayımlanmakta ve dönüşümde önce- likli olması muhtemel olan kömür böl- gelerinde vaka çalışmaları yapılmak- tadır. Dönüşüm gündeminin gerek yurt içindeki gerek yurt dışındaki dinamiklerle gittikçe daha geniş bir paydaş kitlesinin gündemine girme- siyle birlikte, STK’ların adil dönüşüm kapsamında yaptığı çalışmalara daha fazla ilgi gösterilmektedir. Ayrıca Tür- kiye’de özellikle iklim ve çevre adaleti üzerine bugüne kadar yapılmış olan akademik ve uygulamalı çalışmaların da güncel adil dönüşüm gündemine önemli bir zemin hazırlamış olduğu görülmektedir. Adil dönüşüm kavramını, tanımı, prensipleri ve örnek uygulamalarıyla (2) https://www.greenclimate.fund/sites/default/files/document/gcf-project-portfolio-eng_1.pdf RAPOR