Başlıca 3 tip yöntem kullanılır: ■ Islak desülfürizasyon (DeSOx) ■ Yarı Kuru desülfürizasyon (DeSOx) ■ Kuru desülfürizasyon (DeSOx) Genel olarak kullanılan ıslak ve kuru sistemleri; A. Islak Sistemler: 1. Kalsiyum bileşikleri kullanan sistemler (Kireç, kireçtaşı), 2. Magnezyum bileşikleri kullanan sistemler (J\ıfagnezyum oksit, magnezyum karbonat), 3. Sodyum bileşikleri kullanan sistemler (Sodyum hidroksit, karbonat, sitrat, v.b.), 4. Amonyak bileşikleri kullanan sistemler (Amonyum hidroksit, sülfat, v.b), 5. Potasyum bileşikleri kullanan sistemler (Potasyum karbonat, format, v.b), 6. İkili alkali sistemler (Sodyum karbonat-kireç, amonyak-kireç), 7. Organik maddelerin kullanıldığı sistemler. B. Kuru Sistemler: 1. Püskürtmeli kurutma prosesi, a. Kireç, kireçtaşı çözeltisi kullanan sistemler, b. Soda çözeltisi kullanan sistemler, 2. Alkali enjeksiyon sistemleri, a. Kireç, kireçtaşı enjeksiyonu, b. Soda enjeksiyonu, 3. Aktif kömür, metal oksitleri ve diğer adsorbanların kullanılclığı adsorpsiyon sistemi, 4. Katalitik oksidasyon sistemleri, 5. Kükürt dioksit indirgeme sistemleri. Halen dünyada mevcut büyük ölçekli ( >100Mwe) santrallerin %86'ya yakın bölümünde ıslak kireç/kireçtaşı teknolojisi kullanılmaktadır. Tesislerin %8'inde çözelti püskürtmeli kuru sistemler, % 3'ünde ise kuru solvent eklemeli sistemler kullanılı11aktaclır. 3.1. Islak Desülfürizasyon (DeSOx ) Sistemleri ôğütü1erek suya karıştırılan kireçtaşının aslında çok az olan çözünürlüğüne dayanan bir sistemdir. Oluşan süspansiyonun pH'ı 5,5-6 da tutarak çözünme maksimum değere çıkartılır. Reaktörde gerçekleşen reaksiyon denklemi; SO2 (g) + CaCO3 (Sulu Çözelti) l CaSO3 (Sulu Çözelti) + CO2 (g) Kalsiyum sülfit, sulu atık çözeltisinde istenmeyen bir maddedir. Sülfata kıyasla sudaki çözünürlüğü fazla olduğundan çamurun susuzlaştırılması yoluyla sülfitlerden kurtulmak mümkün değildir. Ayrıca çamur süzüldükten sonra elde edilen katı kısımda fazla sülfit bulunması da bu çamurların arazide yağış suları içerisindeki çözünürlüklerini arttırdığından dolayı istenmez. Bu nedenlerle yeni teknolojilerde, sulu çamur kısmındaki sülfitler cebri hava üflenerek reaksiyon kabında yapılır. Daha sonra da ortamdan alçıtaşı (jips) olarak ayrılmaya gönderilir. Böyle tesislerde ana reaksiyon pH 6-7 aralığında sülfit oluşumu ve ardından da pH 4-4,5 aralığında oksijen verilerek sülfitin sülfata oksitlenmesi olmak üzere iki kademede meydana gelmektedir (Felsvang, 1986). Şekil l'de ıslak arıtıcı prosesli baca gazı desülfürizasyon sistemi gösterilmiştir. Burada; 1- Baca gazına kireçtaşı çözeltisi püskürtülerek, sülfür dioksit (SO2) ile tepkimeye girer kalsiyum sülfit ve karbondioksit üretilir. 2- Arıtıcının alt bölümünde kalsiyum sülfit çözeltisi toplanır. Hava enjeksiyonu ile bu çözelti oksijen açısından zenginleştirilir ve kalsiyum sülfit oksidize edilerek kalsiyum sülfat dihidrat (alçıtaşı) oluşturulur. 3- Hidra-siklonlar ve tampon sistemi veya eşdeğeri ile ön yoğunlaştırma yapılır. 4- Santrifüj içinde kirlilik (başlıca kloritler) yıkama ile giderilerek, alçıtaşı çözeltisi susuzlaştırılır. 5- Santrifüj içinde yıkanan ve susuzlaştırılan alçıtaşı yüksek kalitede olup, kalan nem oranı (ağırlık cinsinden %10) ve klorit içeriği (<100 ppm) düşüktür. Bu alçıtaşı, çimento üret.iminde, alçı panel ve benzeri yapı malzemelerinin üretiminde kullanılabilir. Bu yöntemlerle birlikte gelişen teknoloji ile desülfi.irizasyon işlemlerinde uygulama yolları artmıştır. Bunlardan biri alçıtaşının santrifüj yöntemiyle elenip katı-sıvı ayrıştırma prosesi yapabilmesidir. Şekil 2'de görülen şematik çizim bu prosesi göstermektedir. Temizlenmiş baca gazı S02 içeren baca gazı Taşma ön y�unlaştıncı Alçıtoşı çözcltısı 3 ön yo!}unlaşt ı rı<:4 sistemi Fııtrat (5 Temizlenmiş ve su�uzlaştıntmış kal ı teli a1çıtaşı Şekil 1. Islak anacı prosesli baca gazı desülfürizasyon sistemi ENERJi DÜNYASI MAYIS-HAZIRAN 2011 1 1 7
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=