Bölgesel ısıtma sistemleri üzerine sohbet gerçekleÅŸtirdiÄŸimiz Danfoss Ä°ÅŸ GeliÅŸtirme ve Ä°ran, Azerbaycan Satış Müdürü Murat ErdoÄŸan ülkemizin bu konuda birçok avantaja sahip olduÄŸunu vurguluyor. ErdoÄŸan, doÄŸalgaz çevrim santrali, çöp yakma santrali, endüstriyel tesisler gibi atık ısı üreten ve jeotermal, ısı pompası, güneÅŸ enerjisi gibi sistemlerle desteklenen bölgesel ısıtma sistemlerinin, enerji maliyetlerinin arttığı bu dönemde birincil ısıtma çözümü olarak daha sık karşımıza çıkacağını söyleyerek konu ile ilgili dergimize bilgiler verdi.

Bölgesel ısıtmanın ülkemizde önemi ve yaygınlaÅŸması konusundaki görüÅŸleriniz nelerdir? Bu konuda ne tür çalışmalar yapılıyor?

Ülkemiz konumu itibariyle bazı alanlarda ÅŸanslı. Özellikle bölgesel ısıtma ile ülkemizin tanışmasında, jeotermal kaynaklara sahip olmasının etkisinin de olduÄŸunu söyleyebiliriz. Alternatif ısıtma kaynağı arayışı ülkemizin kaderi, çünkü enerjide de dışa bağımlı bir ülkeyiz ve enerjiyi tasarruflu kullanmak mecburiyetindeyiz. Ülkemizin gelirlerinin önemli bir kısmı enerji için dış kaynaklara akıyor. Bu yüzden bunu minimize etmek gerekiyor. Bunun bilincinde olan hükümet de bu konudaki çalışmaları destekleyecek etkinliklerde bulunmaya çalışıyordu. Tabi ki farklı bakanlıkların farklı hamleleri vardı. Artık geçtiÄŸimiz iki sene içerisinde Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı topyekûn bir hareket baÅŸlatmayı hedefledi. Ä°lk baÅŸta bunu destekleyebilecek adımları kendisi atmak, bununla ilgili bir yol haritası hazırlamak, kanun tasarısı ile bunu destekleyip, devletin diÄŸer organlarını da hızlandırıp, bölgesel ısıtma ile ülkeyi donatmak ve alternatif ısıtma kaynakları ile bölgesel ısıtmanın kaynağını ÅŸekillendirmek istiyordu.

Bana göre bu yolda ciddi adımlar attı. Biz de bu alanda gelecek üretim planlaması yoÄŸun olan bir firma olarak, sektörel ihtiyacın bölgesel ısıtma olduÄŸuna ve bunun dünyayı daha verimli bir alana çevireceÄŸine inandığımızdan bu alana yatırımlar yapıyoruz. Fabrika alanlarımızı bu üretime odaklıyoruz. Ülkemizi bu yöne hazırlamaya çalışıyoruz. Ülkemizi bununla ilgili bir pazar haline getirme hedefimiz var ve bu konuda bakanlıkla da görüÅŸtük.

Ülkemizde bölgesel ısıtmaya ihtiyaç var. Bölgesel ısıtma jeotermal kaynakla birlikte kullanılan ve bilinen bir yöntem. Burada edinilmiÅŸ tecrübeler ve bir seviyeye gelmiÅŸ ekip çok fazla. Bunların başında Ä°zmir, Afyon, Simav ve adını daha saymadığımız birçok jeotermal uygulamada bölgesel ısıtma çalışıyor. Bunlar verimli ve verimsiz uygulamalar adı altında nitelendirilebilir.
Bölgesel ısıtma konusunda bazı Avrupa ülkelerinden, kaynak arayışı ve kaynağın iÅŸletme modeli anlamında ülke olarak tecrübemiz çok fazla. Tek sıkıntımız bunu bir merkezden yönetemiyor oluÅŸumuzdu. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın bu konuda yaptığı çalışma bir kültür oturtma çalışması ve biz de bunu destekliyoruz. Bakanlık ekipleri ile yakın bir ÅŸekilde çalışıyoruz. Birkaç yıldır Danimarka Enerji Ajansı ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı yoÄŸun bir iliÅŸki içerisindeydi. Bu iliÅŸkiden edindikleri tecrübe ile 2023 kalkınma planı içerisinde bir aksiyon planı yayınladılar. Bu kitabın içerisinde bölgesel ısıtmaya ithafen; “EÄŸer yeni bir yerleÅŸim alanı yapılacaksa; TOKÄ° idaresindeyse bu alan içinde öncelikle bölgesel ısıtma deÄŸerlendirilmeli. Bunun da kaynağı olarak yenilenebilir enerji kaynakları fizibilite edilerek deÄŸerlendirilmelidir” deniliyor. Bunun için maddi bir kaynak ihtiyacı var ise Ä°ller Bankası adres gösteriliyor. Tabi bunlar devletin farklı kurumları. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı'na baÄŸlı olmayan kurumlar. Bu yüzden bir yasa tasarısına ihtiyaç var aslında. Bu yasa tasarısının ÅŸekillendirilebilmesi için de bu yılın Haziran ayında, Danimarka Enerji Ajansı ile bir çalışma baÅŸlatıldı. SözleÅŸme imzalandı. Bu kanun tasarısı ne kadar süre içerisinde meclise gelir de kabul edilebilir bilmiyoruz. Ama ben eminim ki bu yıl olmasa da önümüzdeki yıl bu çalışma gerçekleÅŸecek. Biz de bu doÄŸrultuda temellerimizi atıyoruz.

Devletin kurumlarının da hükümetin siyasi kanadının da yönlendirmesi ve devletin yatırım kanallarının bu alandaki ÅŸekillendirmeleri baÅŸladı. Onlar da bu alanda tecrübe etmek istiyorlar. Bizim gibi bu alanda tecrübesi olan birkaç tane firma ile bir araya gelerek bilgi almaya çalışıyorlar. Bizim ürün portföyümüz çok geniÅŸ olduÄŸu için ihtiyacın çoÄŸunu karşılayabilen bir firmayız. Boru ve boru üstü ekipmanlar dışında bina tarafındaki bütün ekipmanları temin edebilir durumdayız. Bu iÅŸin hidronik tarafında biz varız. Bu sebeple de yakın iliÅŸki içinde olmamız, tasarım tarafında da birlikte çalışmamız gerekiyor.

Soma’daki bölgesel ısıtma projeniz hakkında biraz bilgi alabilir miyiz? Burada ne tür avantajlar ve zorluklar ortaya çıktı?

Soma bölgesi ısıtma projesi ÅŸu an iÅŸleyen çok büyük bir proje. Bu proje için Manisa BüyükÅŸehir Belediyesi ile birlikte yaklaşık 5 yıldır birlikte çalışıyoruz. Bunun ilk 3 yılı yatırımlar ile geçti ve hala da yatırımlar devam ediyor. Örnek verecek olursak, ÅŸu an nihai tüketicinin kW/saat doÄŸalgaz maliyeti ek giderleri ile birlikte 0,24 TL diyebilirim. Biz Soma bölgesel ısıtma projesinde Manisa BüyükÅŸehir Belediyesi ile yaptığımız çalışmada belediyenin kullanıcılara fatura ettiÄŸi birim fiyatın 0,06 TL kW/saat olduÄŸunu gördük. Yani nereden bakarsanız bakın fiyat 1/4’e düÅŸüyor. Bunu daha da verimli bir hale getirmeye çalışıyoruz.

Enerji verimli sistemler dediÄŸiniz zaman aslında olaya iki tarafından bakmak lazım. Birincisi enerjiyi verimli tüketmek lazım ki bunun da çeÅŸitli yolları var. ÖrneÄŸin; bina enerji tüketiminin azaltılması. Ä°kincisi ise bina performansının artırılması. Bina performansını artırmanız, bina enerji tüketimini düÅŸüreceÄŸiniz anlamına gelmiyor. Kullanıcıların ihtiyaçlarını, konfor sıcaklıklarını da optimize ediyor olmanız gerekiyor veya kullanıcılara konfor sıcaklıklarını kontrol edecek opsiyonlar tanıyor olmamız lazım. Bu ne demek? Bir radyatör sistemi varsa, burada termostatik radyatör vanasının kullanılması gerekliliÄŸi anlamına gelir. DöÅŸemeden ısıtma sistemi varsa, burada oda bazında sistemin kontrolünün saÄŸlanması gerekir. Bir binadan söz ediyorsak, cephe izolasyonlarının veya katlar arası ısı yalıtımlarının, hatta oda yerleÅŸimlerinin, buna göre planlanıyor olması gerek. Bunlar bina tarafındaki enerji performansını ve enerji verimliliÄŸini artırmamızı saÄŸlayacak önlemlerdir.

Arka planda bir de enerjiyi verimli taşımak gerekir. Bu tarafta da biz; binaların ihtiyaçları olan kütle ısıyı tek bir merkezde üretip, bunu verimli bir ÅŸekilde binalara taşıyıp, tekrar geri dönüÅŸünde de mümkün olduÄŸunca fazla enerjiyi binalara bırakıp, dönüÅŸ suyu sıcaklığını minimumda tutup, sistemleri optimize edip, pompa yükünü düÅŸürüp, enerji kayıplarını azaltıp, baÅŸarılı sistemler kurmayı hedefliyoruz.

Soma’daki ısı teshin merkezinde ağırlıklı olarak kömür kazanları kullanılıyordu. Aslında burası güzel bir örnek. Çünkü Soma’da kömür madenleri var ve maliyeti düÅŸük bir yakıt olan kömüre raÄŸmen insanları bir ÅŸekilde ikna edip doÄŸalgaza ve hatta bölgesel ısıtmaya geçirebilmek büyük bir baÅŸarı. Tabi ki bu baÅŸarının da nedenleri var. Öncelikle kullandığınız yakıt kaynağınızın yarattığı sorunlar var ki bunların başında bu yakıt yandığında ÅŸehrinize büyük bir kirlilik getiriyor. Ayrıca her seferinde o kömürü binanıza taşıyorsunuz. Binanızdaki kömür kazanlarını kontrol edecek birisini barındırıyorsunuz veya siz kendiniz uÄŸraşıyorsunuz. Ä°ÅŸte tam bu sırada belediye gelip size kömür kazanınızı küçük kompakt bir kazanla deÄŸiÅŸtirmeyi öneriyor. Daha az iÅŸletme maliyeti ve sıfır kirlilik önerisinde bulunuyor.

DönüÅŸüm maliyetini hesaplarsak; yıllık olarak konut için 1500 metreküp doÄŸalgaz harcadığınızı varsayalım. Kütahya için doÄŸalgaz birim fiyatı 1.23 TL/m3 olarak hesaplarsak yıllık yaklaşık 1.900 TL gideriniz var. Birisi gelip size “1.900 TL yerine 500 TL ödeyeceksiniz, yıllık kazancınız 1400 TL olacak” diyor. Bu sisteme geçtiÄŸinizde size 2 senede yatırım maliyetinizi amorti etmeyi vaat ediyor.

Halk bu bedellere ve fırsatlara baktığı zaman bir anda inanılmaz bir taleple bizlere geldi. Belediye de bu talebin bu kadar büyük olacağını beklemiyordu. Çünkü ÅŸehir engebeli bir yapıya sahip, doÄŸalgaz altyapı çalışmaları da zaten bitmiÅŸ durumda olduÄŸu için gelen bu yoÄŸun talebi karşılamak çok zordu. Neyse ki ana yapı ilk aÅŸamada gelen yükleri karşılayacak kapasitedeydi. Daha sonra büyütmeye gidildi. 2. kısım ısı teshin merkezi için daha büyük, daha modern bir yapı kurgulandı. Ana ısı kaynağı olan kömürle çalışan enerji üretim santralinde de ciddi bir imalat büyüklüÄŸüne gidildi. Talep büyüyünce belediye altyapı çalışmalarını, biz de yeni cihazları yetiÅŸtirememeye baÅŸladık. Sonra iÅŸ düzene girdi. Daha planlı gitmemiz gerektiÄŸini fark ettik.

Altyapılar ÅŸehrin ihtiyacını karşılayabilecek ÅŸekilde saÄŸlandı. Åžu an bazı binalarda cihaz olmasa bile bina giriÅŸlerine altyapı taşınmış birçok alan var. Tabi belediyenin bunun için bir finansman kaynağına ihtiyacı var. Belediyenin kendi tarafında yatırımının geri ödemesi 4-6 yılı buluyor. Dolayısıyla belediyenin de ciddi bir kaynaÄŸa ihtiyacı oluyor. Soma’da kömür madenleri olması sebebi ile eski ama çok büyük bir kömür santrali var. Bu santral buhar çevrimi ile elektrik üretimi yapıyor. Bu santral son buhar çevriminde atık ısıyı bir baca ile soÄŸutarak buharın yoÄŸuÅŸmasını saÄŸlıyordu. Biz buradaki baca atık ısısını alıyoruz, herhangi bir ek eÅŸanjör grubu da kullanmayıp doÄŸrudan ısı teshin merkezine ve buradan da büyük bir pompa grubu ile tüm ÅŸehre dağıtıyoruz.

Åžu an sistemin tasarım sıcaklığı 110 0C gidiÅŸ, 50 0C dönüÅŸ. Bu tip sistemlerde delta t’yi ne kadar çok açarsanız, boru çapı imalatlarınızı o kadar küçültür ve pompa debilerini de o kadar düÅŸürürsünüz. Bu çok büyük bir iÅŸletmesel avantaj saÄŸlar. BahsettiÄŸimiz Soma örneÄŸinde 600 m3/saat'lik ve 16 barlık 5 tane pompa var. Åžu anki pompa verilerine baktığımız zaman her bir motor 400 kW yük çekecek kapasitede olup, ÅŸu an bu motorlar yaklaşık 200 kW ile çalışıyor, yani bir bu kadar daha alanı ısıtabilecek kapasiteye sahip.

Bizim kullandığımız bina altı istasyonlarımızın çok büyük bir avantajı var, hidronik balanslamayı da yapıyor. Büyük bir bölgesel ısıtma sistemi dediÄŸiniz zaman suyla çalışan büyük bir mekanik tesisat sisteminden bahsediyorsunuz. Bu sistemin hidronik balanslamasını da saÄŸlıyor olmak çok önemli. Bizim bina tarafındaki ve bölgesel ısıtmadaki tecrübemiz hidronik sistemin kontrolünün saÄŸlanması alanında olduÄŸu için burada çok büyük avantajlarımız var.

Bir bina altı istasyonunun içinde ekipmanları tutan cihazın ana konstrüksiyonu, giriÅŸ tarafında kontrolü saÄŸlayabilecek motorlu ve basınçtan bağımsız çalışabilen vanalar, vana gövdeleri ve motorlar, eÅŸanjör grubu ürün gruplarının bulunduÄŸu primer grup ekipmanları var. Sekonder tarafta sensör gruplarının, gidiÅŸ kolektör gruplarının, pompa gruplarının yer aldığı ikincil devrenin yine aynı konstrüksüyon üzerine oturtulduÄŸu ve bütün bunların, sensör, motor ve kalorimetre gruplarının baÄŸlandığı primer ve sekonder ana kontrolörü var.

Bu ana kontrolör ÅŸunu saÄŸlıyor; tek bir noktada bütün dışa bakan kompanizasyonu, mevsimsel farkları iç oda sıcaklıklarına baÄŸlı olarak, gidiÅŸ suyu sıcaklıklarını ve gerekirse geri dönüÅŸ suyu sıcaklıklarını ayarlayabilecek bir altyapıda sunuyor. Bu aslında bir kazan ekipmanının, primer ve sekonder devre tarafındaki ekipmanlarının da birlikte kontrol edildiÄŸi bir uygulamaya denk. Profesyonel bir kazan uygulamasında ne yapıyorsanız bina altı istasyonunda da bunu yapıyorsunuz. Tek farkı brülör yok, onun yerine ana ısı kaynağımız su.

Bizim burada saÄŸladığımız bir avantaj daha var. Öyle bir yapı düÅŸünün ki dairelerinizde kalorimetreleriniz var. O kalorimetre gruplarını da bina altı istasyonunda topluyorsunuz. Gerekirse bazı noktalarda oda sıcaklığını alabiliyorsunuz. Dışarıya koyduÄŸunuz dış hava sıcaklık sensörümüz var. içeride gidiÅŸ ve dönüÅŸ tarafında çoklu sensör gruplarımız var. Bu bahsettiÄŸim noktaların hepsini tek bir merkezden ana bir bilgisayar sisteminden kontrol edebiliyorsunuz. Aynı zamanda tüketicilerin tüketim miktarlarını tek bir bilgisayardan toplayıp, faturalandırıp, kullanıcılara gönderebiliyorsunuz.

Bina altı istasyonlarında kalorimetrelerle birlikte bunların hepsini birbiri ile haberleÅŸtiriyoruz, Kullanıcılardan gelen ÅŸikâyetleri çözmede, onların ne kadar yük tükettiÄŸi, giriÅŸ ve dönüÅŸ sıcaklıklarının ne olduÄŸu gibi verileri sistemden tek noktadan bakarak, çözüm için kullanabiliyoruz. Bölgesel ısıtma sistemlerinin kurulu olduÄŸu bölgelerde son kullanıcıya su veya doÄŸalgaz gönderen bir kurum haline geliyorsunuz. Dolayısıyla müÅŸteri hizmetleri departmanınızın da bu alanda güçlü olması lazım. Kullanıcıların ihtiyaçlarına anlık cevap verebilmeniz, sürekli istasyonları gözlemlemeniz, izlenen istasyonlarda herhangi bir ihtiyaç varsa oraya ekipleri yönlendirebilmeyi saÄŸlayacak otomasyon altyapısına sahip olmanız lazım ve biz bunların hepsine sahibiz. Otomasyon ve yazılım tarafında firmamızın ciddi bir tecrübesi olduÄŸuna inanıyoruz.

Artık bölgesel ısıtma sistemleri; belediyeler ve/veya belediyelerin yönlendirmesi ile kurulmuÅŸ özelleÅŸtirilmiÅŸ ÅŸirketler tarafından yönetiliyor. Afyon jeotermal, Ä°zmir jeotermal çok güzel yönetilen, ciddi vergi rekortmeni ÅŸirketlerdir. Bu anlamda baktığınız zaman, milli kaynaklarımızı dışa aktarmıyoruz, kendi içimizde kullanıyoruz. Ayrıca son kullanıcının cebinden çıkan, bir anlamda dışarıya verilen parayı yeniden kullanıcının cebinde bırakıyoruz ki bunun da ekonomiye katkısını ayrıca düÅŸünmek lazım. Çok ciddi kaynakları olan bir ülkeyiz ama bu kaynakları enerjiye transfer etmekte zorlanan bir ülkeyiz. Bu da ciddi bir mühendisliÄŸi, doÄŸru planlamayı gerektiriyor. Buna ağırlık verdiÄŸimiz sürece bu endüstri ülkemizde çok hızlı bir ÅŸekilde geliÅŸecek ve çevre ülkelere malzeme tedariki yapan bir ülke konumuna geleceÄŸiz.