Özet

GeliÅŸmiÅŸ ülkeler, Kyoto Protokolü altında sayısallaÅŸtırılmış sera gazı azatlım ve sınırlama hedeflerine ulaÅŸmalarını kolaylaÅŸtırmak ve emisyonlarını azaltıcı uygulamaların daha düÅŸük maliyet ile gerçekleÅŸtirmeleri için Protokol’de proje ve piyasa temelli esneklik mekanizmaları tanımlanmıştır. Avrupa BirliÄŸi Emisyon Ticareti Sistemi (AB-ETS) dünyadaki en büyük uluslararası, çok sektörlü emisyon ticareti sistemidir. 2012 sonrasına yönelik yeni iklim rejiminin müzakereleri kapsamında, 2007 yılında gerçekleÅŸtirilen 13. Taraflar Konferansı’nda kabul edilen Bali Eylem Planı önemli bir deÄŸiÅŸimin göstergesidir. COP-17’de bir ya da daha fazla piyasa temelli mekanizmanın oluÅŸturulması hususu deÄŸerlendirilecektir.

 

GiriÅŸ

GeliÅŸmiÅŸ ülkeler, Kyoto Protokolü altında sayısallaÅŸtırılmış sera gazı azaltım ve sınırlama hedeflerine ulaÅŸmalarını kolaylaÅŸtırmak ve emisyonlarını azaltıcı uygulamaları daha düÅŸük maliyet ile gerçekleÅŸtirmeleri için Protokolde proje ve piyasa temelli esneklik mekanizmaları tanımlanmıştır. Ülkeler ulusal sera gazı emisyonu azaltım önlemlerinin yetersiz veya ekonomik olarak uygulanabilir olmadığı durumlarda bu mekanizmalara baÅŸvurmaktadırlar. Kyoto Protokolü’nün tarafların kullanımına sunduÄŸu proje temelli mekanizmalar Temiz Kalkınma Mekanizması (TKM) ve Ortak Yürütme Mekanizması (OYM),  piyasa temelli mekanizma ise Emisyon Ticareti’dir (ETS).

 

Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmaları ve AB-ETS

Proje temelli esneklik mekanizmalarından ilki Temiz Kalkınma Mekanizmasıdır (TKM). Bu mekanizmaya göre EK–I ülkeleri, bu ekin dışında kalan ülkelerde uygulanan projeler çerçevesinde geliÅŸmiÅŸ teknolojiyi transfer edecek, sera gazı emisyonlarında azaltım saÄŸlanmış olacak ve bu sayede Sertifikalandırılmış Emisyon Azaltım Kredisi (Certification Emissions Reduction-CER) kazanarak, kazandıkları bu miktar kadar emisyon hakkı elde edeceklerdir. TKM projeleri sayesinde emisyon azaltma yükümlülüÄŸü olmayan EK-I dışı ülkeler, sera gazı emisyonu azaltılmasına yönelik önleyici politikalar geliÅŸtirerek emisyon artışlarını sınırlandırmaktadırlar. 

 

DiÄŸer bir proje temelli esneklik mekanizması olan Ortak Yürütme (OY) ise herhangi bir EK-I ülkesi baÅŸka bir Ek-I ülkesinde emisyon azaltımına yönelik ortak proje yürütebilir. Hazırlanan bu projeler yoluyla emisyon azaltımlarını baÅŸaran ev sahibi Ek–I tarafı ülke Emisyon Azaltım Kredisi (Emissions Reduction Units-ERU) kazanmakta ve bu miktarı yatırımcı diÄŸer EK–I ülkesine satabilmektedir. Yatırımcı EK–I ülkesi satın aldığı kredileri kendi toplam azaltım hedefinden düÅŸmektedir. 

 

Piyasa temelli esneklik mekanizması olan Emisyon Ticaret Sistemi ise; Kyoto Protokolü’nde sayısal emisyon azaltım yükümlülüÄŸü almış ülkeler belirlenmiÅŸ olan emisyon azaltım miktarlarının bir bölümünün ticaretini yapabilir. Avrupa BirliÄŸi Emisyon Ticareti Sistemi (AB-ETS) dünyadaki en büyük uluslararası, çok sektörlü emisyon ticareti sistemidir. AB-ETS içinde kazanılan emisyon kredilerine European Union Allowances (EUA) adı verilmektedir. Sistem, Kyoto Protokolü’nce tanımlanmış olan 6 sera gazından karbondioksit, diazot oksit ve perflorokarbonları, büyük emisyon yayan seçilmiÅŸ tesisler ve ülkeler arasında ticaretini kapsamaktadır. Sistem bu ÅŸekilde AB’nin toplam emisyonlarının % 45’ini kapsamaktadır.

 

2012 Sonrası İklim Rejimi

2012 sonrasına yönelik yeni iklim rejiminin müzakereleri kapsamında, 2007 yılında gerçekleÅŸtirilen 13. Taraflar Konferansı’nda kabul edilen Bali Eylem Planı önemli bir deÄŸiÅŸimin göstergesidir, çünkü sayısal hedeflere karşılık yeni bir seçenek olarak “Ulusal Programlara Uygun Azaltım Faaliyetleri” (Nationally Appropriate Mitigation Action - NAMA) oluÅŸturulmuÅŸ ve hem geliÅŸmiÅŸ hem de geliÅŸmekte olan ülkelerin azaltıma yönelik katkı saÄŸlayacakları bir çerçeve çizilmiÅŸtir. Söz konusu azaltım hedeflerinin ölçülebilir, raporlanabilir ve doÄŸrulanabilir (MRV) olması gerekmektedir. 2012 sonrası iklim rejiminde, MRV sisteminin önemli bir yeri olacağı açıktır ancak bu sistem müzakerelerde alınacak kararlar çerçevesinde geliÅŸecektir. Cancun AnlaÅŸmaları kapsamında NAMA’lar konusunda önemli adımlar atılmıştır.

 

Cancun AnlaÅŸmalarında, geliÅŸmekte olan ülkelerin küresel azaltım çabalarına yaptıkları katkılar tanınarak, finansman, teknoloji ve kapasite geliÅŸtirme desteklerine baÄŸlı olarak bu çabaları daha da geliÅŸtirebilecekleri belirtilmiÅŸtir. Ayrıca, sosyal ve ekonomik kalkınma ve yoksulluÄŸun yok edilmesinin geliÅŸmekte olan ülkelerin en önemli öncelikleri olduÄŸu ve ekonomik ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamak üzere küresel ısınma içindeki paylarının artacağı teyit edilmiÅŸtir. 

 

Bu çerçevede, 2020 yılında olaÄŸan senaryodan sapma gerçekleÅŸtirebilmeleri hedefiyle geliÅŸmekte olan ülkelerin sürdürülebilir kalkınma çerçevesinde NAMA yapmaları, Ek-I dışı ülkeler tarafından uygulanacak NAMAlarının not edilmesi ve bunlara iliÅŸkin bir bilgi dokümanı hazırlanması, geliÅŸmiÅŸ ülkeler tarafından NAMAların hazırlanması konusunda geliÅŸmiÅŸ ülkeler tarafından finansman, teknoloji ve kapasite geliÅŸtirme desteÄŸi verilmesi, uluslararası destek talep edilen NAMAlar için bir kayıt sistemi oluÅŸturulması, geliÅŸmekte olan ülkelerin uluslararası destek talep ettikleri NAMAları tahmini maliyet ve emisyon azaltımı ile öngörülen uygulama takvimini de belirterek sekretaryaya sunmaları, geliÅŸmiÅŸ ülkelerin saÄŸladıkları ve saÄŸlayabilecekleri desteklere iliÅŸkin bilgileri sekretaryaya sunmaları; sekretarya tarafından uluslararası destek talep edilen NAMAlar ile geliÅŸmiÅŸ ülkeler tarafından saÄŸlanmış ve saÄŸlanabilecek olan destekler ile ilgili bilgilerin sisteme kayıt edilmesi ve güncelliÄŸinin saÄŸlanması, geliÅŸmekte olan ülkeler tarafından hazırlanan NAMAlar için kayıt sisteminde ayrı bir bölüm oluÅŸturulması, geliÅŸmekte olan ülkeler tarafından sunulan ulusal bildirimlerin geliÅŸtirilmesi ve ulusal kapasiteleri ve saÄŸlanan destekler çerçevesinde bienal raporlar sunmaları, uluslararası destekle yapılan NAMAların MRV’sinin ulusal olarak yapılması ve SözleÅŸme kapsamında geliÅŸtirilecek kılavuzlara uygun olarak uluslararası MRV’ye tabi olması, ulusal kaynaklarla yapılan NAMAlara sözleÅŸme kapsamında geliÅŸtirilecek kılavuzlara uygun olarak ulusal MRV yapılması, iki yılda bir gönderilecek olan raporların Uluslararası Ä°stiÅŸare ve Analiz (ICA) sürecine tabi tutulması, geliÅŸmekte olan ülkelerin sürdürülebilir kalkınma çerçevesinde düÅŸük karbonlu kalkınma stratejileri veya eylemleri hazırlamaları konusunda teÅŸvik edilmesi ve kayıt sistemi, bienal raporlar, ulusal ve uluslararası MRV ve ICA konularında yöntem ve kılavuzlar geliÅŸtirmek üzere bir çalışma programının oluÅŸturulması karara baÄŸlanmıştır.

 

Yeni mekanizmalar çerçevesinde tartışılan temel konular, yeni bir piyasa temelli mekanizma, piyasa temelli olmayan mekanizmalar ve diÄŸer konularda bir iÅŸ programının oluÅŸturulması, Kyoto Protokolü ikinci taahhüt dönemi baÅŸlamadan piyasa mekanizmalarına iliÅŸkin tartışmaların baÅŸlatılmasının uygun olup olmayacağı, tarafların azaltım taahhütlerini karşılamak üzere piyasa temelli mekanizmaları kullanıp kullanamayacağı, mekanizmalara gönüllü katılım ve çevresel bütünlüÄŸün korunması gibi hususlardır.

 

Bu çerçevede, COP-17’de bir karara varmak üzere bir ya da daha fazla piyasa temelli mekanizmanın oluÅŸturulması hususunun deÄŸerlendirilmesi, AWG-LCA’dan COP 17’de için taslak karar veya kararların oluÅŸturulması maksadıyla yeni piyasa temelli mekanizmaların ayrıntılı bir ÅŸekilde deÄŸerlendirilmesinin istenmesi ve buna iliÅŸkin görüÅŸ ve önerilerin taraflarca sekretaryaya iletilmesi, bu mekanizmaların oluÅŸturulması çerçevesinde Kyoto Protokolü altında kurulanlar da dahil olmak üzere mevcut mekanizmaların korunması ve temel olarak alınması, bir ya da daha fazla piyasa temelli olmayan mekanizmanın oluÅŸturulması hususunun deÄŸerlendirilmesi ve AWG-LCA’dan COP-17’de taslak karar veya kararların oluÅŸturulması maksadıyla yeni piyasa temelli olmayan mekanizmaların ayrıntılı bir ÅŸekilde deÄŸerlendirilmesinin istenmesi ve buna iliÅŸkin görüÅŸ ve önerilerin taraflarca sekretaryaya iletilmesi konuları karara baÄŸlanmıştır.