Zeynep Pınar Öztürk*

Çevre Y.Müh Yönetici Ortak

CRATonE Ltd. Şti.

Bilim insanları, küresel ısınmanın 2^oC’nin altında tutulması için atmosferdeki sera gazı konsantrasyonunun 450 ppm seviyesinin altında tutulması gerektiğini söylüyorlar. Önümüzdeki on yıl içinde emisyonların pratikte ulaşabileceği en yüksek seviyeye çıkmasına izin verilecek. Daha sonra hızlı bir şekilde azaltıma gitmemiz ve 2050 yılına kadar 1990 yılı seviyesinin %80 altında bir hedefi yakalamamız gerekli. Kısa ve uzun vadede alınması gereken önlemler, maliyetler ve küresel ısınmanın olası etkileri, büyümeyi ve gelişmeyi hedefleyen dünyanın gündeminde önemli bir yer tutmaya başladı. Bir yandan gelişmekte olan ülkelerde yeşil ekonomiye geçiş ve temiz kalkınma modelleri tartışılırken diğer yandan bu kalkınmayı destekleyecek ekonomik araçlar ve finansman arayışları için gelişmiş ülkelerden karşılıksız yardım talep ediliyor.

Son yıllarda iklim değişikliği ile ilgili kamu bilincinin arttığını; şirketlerin, kuruluşların ve bireylerin sera gazı emisyonlarını azaltıcı önlemlere başvurduğunu görüyoruz. Bireylerin gönüllü çabalarının ve kurumsal seviyede alınan iklim değişikliği ile mücadele aksiyonlarının politik yaklaşımdaki değişimi hızlandıracağını söyleyebiliriz. Kişiler ve kurumlar karbon ayak izlerini hesapla(y/t)ıp, bunları azaltmak amacıyla tüketim alışkanlıklarını gözden geçiriyor ve önlemler alıyorlar. Ancak elektrik tüketimi ve ısınma gibi temel ihtiyaçlar için kullandığımız fosil yakıtlardan kaynaklanan emisyonlardan kaçınmak çok zor. Bu tarz önlenemeyen sera gazı emisyonlarının telafi edilmesi için karbon dengeleme (carbon offset) seçeneğiniz var. Sera gazı emisyonunun engellenmesi ya da absorbe edilmesi karşılığında bir başkasına bedel ödenerek açığa çıkardığınız miktarı tazmin edebiliyorsunuz.

Son yıllarda ülkemiz, özellikle rüzgar santralleri ile gönüllü karbon piyasasında dengeleme kredilerinin satışı ile ön plana çıktı. 2009 yılında yaklaşık 3 milyon ton, 2010 yılında ise Doğu Avrupa ülkeleri ile birlikte yaklaşık 7 milyon ton emisyon azaltımı satıldı.

Yenilenebilir enerji projelerine yatırım yapmak isteyenler artık emisyon azaltımı sertifika satışını da göz önünde bulundurarak finansal değerlendirmelerini yapıyorlar. Ancak bu satışın mümkün olması için karbon emisyon azaltımı projelerinin Gönüllü Karbon Standardları (Gold Standard, Verified Carbon Standard, v.b.) kuralları kapsamında onaylama (validasyon) ve doğrulama (verifikasyon) aşamalarını geçmeleri gerekiyor.

Sera Gazı Emisyon Azaltımı Proje geliştirme süreci şu şekilde özetlenebilir:

Ön değerlendirme:

Başvurulması düşünülen Gönüllü Karbon Standardı seçildikten sonra istenilen kriterlere göre projenin uygunluğu mutlaka değerlendirilmelidir. Genel kriterler, projenin sürdürülebilir kalkınma hedefleri ile uyumlu olması ve ekstra emisyon azaltımı sağlamasıdır. Böylece baz alınan ekonomik büyüme senaryosuna göre aynı sürede daha fazla emisyon azaltımı gerçekleşmesi ve yeşil ekonomiye geçişin hızlandırılması öngörülmektedir. Bu yüzden yatırım aşamasında projenin ülkenin ekonomik ve sosyal gelişimine olan katkısı değerlendirilmeli, ek değer analizi (additionality) ile projenin karbon gelirine olan ihtiyacı, bu gelirin projeye etkileri ile birlikte incelenmelidir.

Ayrıca projenin tipi (rüzgar, hidroelektrik veya güneş, vs.) ve üretim kapasitesine göre değişen özel kriterler olabilir. Ön değerlendirmede bu kriterler dikkate alınmalı ve proje tasarımında gerekli değişiklikler yapılmalıdır.

Paydaş Bilgilendirme Toplantıları:

Proje uygulamasına geçmeden önce etkilenecek paydaşlar tespit edilir ve proje ile ilgili görüşlerinin alınması için bir toplantı yapılır. Genellikle yöre halkının, kamu yetkililerinin ve sivil toplum kuruluşlarının temsilcilerinin katılımı ile düzenlenen bu toplantıda proje paydaşlara anlatılarak paydaşların tüm soruları cevaplanır. Alınan geri bildirimler doğrultusunda proje tasarımında çevre ve sosyal hayata olan olumsuz etkilerin iyileştirilmesi için gerekli önlemler alınır.

Proje Tasarım Dokümanının (Project Design Document) Hazırlanması:

Proje Tasarım Dokümanı genellikle beş kısımdan oluşur:

A. Projenin Genel Özellikleri: Projenin yeri, amacı ve kullanılan teknoloji ile ilgili bilgilerin verildiği ilk bölümde tahmin edilen yıllık emisyon azaltımı da belirtilir.

B. Baz Alınan Senaryo ve İzleme Planı: Baz alınan senaryo, projenin uygulanmadığı durumda sera gazı emisyonlarındaki değişimin açıklandığı bir projeksiyondur. Örneğin, ülke elektrik üretiminde fosil yakıtların payı nasıldır ve nasıl değişim göstermesi beklenmektedir? Başka bir değişle bu senaryo, karbon geliri ile sağlanan teşvik olmadan ne olacağını anlatmaktadır. Projenin yaratacağı emisyon azaltımı bu iki durum arasındaki farktır. Bu kısımda ek değer analizi yapılarak karbon gelirinin proje gerçekleşmesine olan katkısı değerlendirilir.

İzleme Planı kapsamında ise proje hayata geçtiğinde proje ile ilgili performans verilerinin nasıl takip edileceği anlatılmaktadır. Baz alınan senaryo ile ilgili herhangi bir veri toplanmasına gerek yoktur çünkü bu senaryo farazidir.

C. Projenin Uygulama Süresi ve Kredilendirme Dönemi: Bu kısımda projenin başlama tarihi belirtilir ve kredilendirme dönemi seçilir. Böylece yatırımcı ne kadar süre ile karbon gelirinden faydalanacağını belirlemektedir. Kredilendirme dönemi en fazla iki kez yenilenmek üzere 7 yıl (toplam 21 yıl) veya yenilenme olmadan 10 yıl olarak seçilebilir.

D. Çevresel Etkiler: Projenin çevresel ve sosyal etkilerinin değerlendirdiği bu bölümde ayrıca bu etkileri azaltmak üzere alınacak önlemler de anlatılmaktadır.

E. Paydaş Görüşleri: Son bölümde ise paydaş katılım toplantısı sonuçları değerlendirilir. Bazı durumlarda toplantı ile ilgili ek bir rapor da istenmektedir.

Onaylama ve Kayıt Süreci

Birleşmiş Milletler tarafından akredite olmuş bağımsız kuruluşlardan (Designated Operational Entities) biri ile anlaşma yapılarak, proje dokümanlarının ilgili standart kriterlerine uygunluğu denetlenir. Proje lokasyonuna düzenlenen saha gezisi, Proje Tasarım Dokümanında yazılan bilgilerin geçerli belgelerle doğrulanması, emisyon azaltımı hesaplarının kontrol edilmesi ve projenin ek değer analizinin incelenmesi ile bu süreç 6-8 ay kadar devam eder. Bağımsız kuruluş tarafından sürecin özetlendiği ve son görüşün bildirildiği Onay (validation) Raporu olumlu olduğu takdirde projenin kayıt işlemlerine geçilir. Seçilen standart kuruluşu bu bilgiler ve belgeler doğrultusunda projeyi inceleyerek proje sahibi adına açılan hesapta projeyi kayıt altına alır.

Doğrulama ve Kredilerin Piyasaya Sürülmesi:

Projenin faaliyete geçmesi ile birlikte emisyon azaltım süreci ile ilgili performans göstergeleri (elektrik üretimi, atık yönetimi, can suyu miktarı, doğal hayata etkiler gibi) izlenmeye başlanır. Bu göstergeler daha önce İzleme Planı’nda belirlenmiş ve onaylanmıştır. Genellikle bir senelik bir faaliyet sürecinde toplanan veriler İzleme Raporu’nda özetlenerek gerçekleşen emisyon azaltım miktarı hesaplanır. Tekrar bağımsız kuruluşlarla doğrulama için temasa geçilir. Onaylama sürecine benzer bir şekilde sahaya gidilmesi, İzleme Raporu’nun incelenmesi ile süreç 3-4 ayda tamamlanır. Bağımsız kuruluş tarafından bu kez Doğrulama Raporu hazırlanır. Olumlu görüş verildiği takdirde bu rapor ilgili Standart kuruluşuna sunularak, gerçekleşen emisyon azaltım miktarı proje sahibinin hesabına aktarılır. Artık karbon kredileri piyasada satış için hazır hale gelmiştir.