Paket tipi kojenerasyon sistemlerini devreye almak için yasal yönden yapılması gerekenler nelerdir?

Türkiye’de paket tipi kojenerasyon sistemlerinin, yani diğer bir ifadeyle mikro ve mini kojenerasyon sistemlerinin önü aslında 2010 Aralık ayında ilk versiyonunun yayınlandığı bir yönetmelik ile açılmış oldu. Bu yönetmelik daha sonra revize edildi ve 21 Temmuz 2011’de son şeklini aldı. "Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretilmesine İlişkin Yönetmelik"e göre; tüzel ya da gerçek kişiler EPDK’ya başvurmadan yani lisans almadan kendi elektriğini üretilebilecekler. Dolayısıyla bu yönetmeliğin amaç ve kapsamı kendi ihtiyaçları üzerine kojenerasyon kuran gerçek ve tüzel kişilerde lisans alma ve şirket kurma yükümlülüğünden muaf tutulacak. Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretilmesine İlişkin Yönetmelik kapsamında elektrik üretimi yapacak olan gerçek veya tüzel kişiler 3 farklı şekilde uygulama yapabilecektir.

Birincisi, kendi ihtiyacına yönelik kojenerasyon sistemi ile elektrik üretimi, burada sanıldığı gibi bir kapasite sınırı yoktur, uyulması gereken kural, kojenerasyon sisteminin verimliliğinin %80 ve üzerinde olma konusudur. Diğer taraftan bu uygulamada maalesef ihtiyaç fazlası elektriği şebekeye satma imkanı yoktur. Umarım bu imkan da ileriki dönemlerde ortaya çıkar. Elektrik sistemine bağlantısı için elektrik dağıtım şirketine başvuru yapılması yeterli olmaktadır.

İkincisi fotovoltaik panel, rüzgar gücü ve biyogaz gibi yenilenebilir enerji sistemleri ile elektrik üretimi. Burada 500 kW sınırı mevcuttur. Yenilenebilir enerji ile elektrik üreten gerçek veya tüzel kişi lisans almadan elektrik üretebilecek ve elektrik dağıtım şirketine başvuru yapmak suretiyle bağlantı yapılır ve şebekeye satış imkanı vardır.

Üçüncü sistem ise mikro kojenerasyon sistemleri ile elektrik üretimi. Türkiye’de mikro kojenrasyon sisteminin tanımı 50 kW ve altı elektrik kapasistesi olarak yapılıyor. Mikro kojenerasyon sistemi ile elektrik üreten gerçek veya tüzel kişi lisans almadan elektrik üretebilecek ve elektrik dağıtım şirketine başvuru yapmak suretiyle bağlantı yapılır ve bu sistemde de tüketilemeyen fazla elektriğin şebekeye satış imkanı vardır.

Kojenerasyon sistemlerinizi ve çalışma prensiplerini ayrıntılı olarak anlatabilir misiniz?

Türkiye’de paket tipi kojenerasyon sistemleri çok yeni gelişiyor. Özellikle mini ve mikro kojenerasyon sistemleri henüz çok fazla tanınmıyor. Fosil yakıtlarla yani örneğin doğalgaz ile elektrik üretimi sistemlerinde (termik santral) ithal edilen 1 dolar değerindeki doğalgazın 60 cent’ini atık ısı olarak atmosfere atıyoruz. Halbuki bu atık ısı enerjisini ısıtma sistemlerinde değerlendirince sistemin verimi yüzde 90 ve üzeri değerlerine ulaşılabiliyor. Tüketim yerinde elektrik üretildiği zaman hem ortaya çıkan ısıyı da kullanma şansı doğuyor, bu sayede yüksek verimli sistemler ortaya çıkıyor hem de elektrik dağıtım kaybının (teknik olarak %6-8 aralığında olmaktadır) önüne geçiliyor. Bu özellikleri ile binanın altına kazan gibi kurulabilen paket tipip kojenerasyon sistemleri enerji verimliliği konusunda termik santrallerin önüne geçiyor.

Paket tipi kojenerasyon sistemi temelde bir motor, jeneratör ve atık ısı kazanından oluşur. Motor çalışırken ısı üretir; sırasıyla motor yağından, motor soğutma suyundan ve egzost gazından ortaya çıkan atık ısı enerjisi, dahili soğutma devresi olarak tabir edilen bir devrede toplanır ve bir plakalı eşanjör üzerinden ısıtma sistemine 90 ^oC gidiş suyu sıcaklığı ile aktarılabilir hale getirilir.

Bu türdeki enerji üretimine kojenerasyon denir, aynı anda motor tarafından üretilen mekanik enerji (güç) ve açığa çıkan termik enerjiden (ısı) faydalanılmaktadır.

Paket tipi kojenrasyon sistemlerinde elektrik verimi %35-40 civarında, ısıl verim ise yaklaşık %50-60 civarında. Toplamda da yaklaşık %90 civarında bir verim elde edilmektedir. Yoğuşmalı ekonomizör kullanılırsa bu verimi daha da artırabiliyoruz. Bu ek sistem %10 civarında bir ilave katkı sağlıyor.

Bu sistemlerde elektrik bağlantısı şebekeye tam senkron olarak donanımlı üretildiği için çok basit uygulanıyor. Şebeke ile senkron çalışıyor veya isteyenler yedek işletme fonksiyonu da yapabilirler, yani ekstra maliyet ödemeden jeneratör fonksiyonu da kullanılabiliyor.

Biz Viessmann olarak ısı enerjisi ihtiyacına göre çalışan kojenerasyon sistemleri önermekteyiz. Yani ısı ihtiyacı yoksa, kojenerasyon sistemi çalışmasın çünkü ısı faydalı bir biçimde tüketilmezse paket tipi kojenerasyon sisteminin de verimi düşer ve termik santralden bir farkı kalmaz, o halde ısı ihtiyacı yoksa elektrik üretimi de olmasın. Örneğin yaz koşullarında ısıtma ihtiyacı yok ve sıcak su ihtiyacı da yok ise kojenerasyon sistemi çalışmasın. Bu durumda kullanıcı ihtiyac duyduğu elektriğini elektrik dağıtım şirketinden almaya devam etsin. Biz kullanıcıya elektrik dağıtım şirketinden aldığın elektrikten vazgeç, nasılsa elektrik üretiyorsun demiyoruz, kojenerasyon sistemi şebeke ile senkron çalışıyor. Viessmann olarak ısı enerjisinden optimum kazanç sağlayabilecekleri sistemler önermekteyiz.

Yani özetle binanın veya tesisin ısı ihtiyacı yoksa, "kojenerasyon sistemi de çalışmasın, elektrik enerjisi de üretilmesin" diyoruz.

Sistem doğru seçilip tasarlanırsa amortisman süresi makinasının kapasitesine göre değişiyor. kW değeri büyüdükçe amortisman süresi azalıyor. 2 ile 6 yıl arasında amortisman süreleri hesaplıyoruz.

Kojenerasyon sistemlerinin en uygun kullanım alanları nerelerdir?

Isı ve elektrik ihtiyacı olan her bina ve tesiste bu sistem kullanabilir. Kojenerasyon sistemi kurulmadan önce, uygulama yapılacak olan bina veya tesis ayrıntılı olarak analiz edilmelidir. Yıllık elektrik ve yakıt maliyetlerinin birbirine oranı, bina veya tesis sahibine kojenrasyon uygulama fizibilitesi konusunda bir fikir verir. Örneğin, bir işletmenin elektrik maliyetleri çok yüksekse, kojenerasyon çözümlerine başvurmak mantıklı olur. Diğer taraftan doğalgaz ülkemizde elektrikten daha uygun fiyatlı olduğundan, her tür binada kullanılır durumda. Elektrik doğalgaza göre çok pahalıysa, bu sistem çok uygun oluyor.

Sistemin uygun olup olmayacağına karar vermek için daha sonra kullanılacak alanın ısı ihtiyaçları ve bu ihtiyaçların yıllık dağılımını sorguluyoruz ve tesisin enerji ihtiyaç eğrisini ortaya çıkarıyoruz. Bu noktada mini ve mikro kojenerasyon sistemlerine ihtiyaç duyuluyor. Genellikle binanın pik ısı ihtiyaç kapasitesinin % 10-20 arasında (bina tipine göre değişir) bir kapasitede paket tipi kojenerasyon sisteminin ısı kapasitesi seçilir, bu sayede yıl boyunca uzun çalışma saatleri paket tipi kojenerasyon sisteminin atık ısısından faydalanılabilir ve sistem %90 ve üzeri verimlilikte çalışır.

İşletmelerin doğru boyuttaki bir kojenerasyon sistemine sahip olmalarını nasıl sağlıyorsunuz?

Biz her işletme için doğru bir seçim yapabilmek için özel bilgisayar programları kullanıyoruz. Isı ve enerji ihtiyacına karşı bu sistem en optimum seçimi yapıyor.

Doğru boyuttaki seçim çok önemli, eğer çok büyük bir kapasite seçilirse yıllık verimli çalışma saati düşebilmektedir. Bu nedenle yıllık ısı ve elektrik enerjisi ihtiyacı iyi belirlenmelidir. Gerekirse ısı tarafında depolama yapmak suretiyle optimizasyon yapılmalıdır.

Türkiye’de alışık olduğumuz kojenerasyon sistemlerinde, elektrik dağıtım şirketinden alınan elektriği sıfırlamaya yönelik uygulamalar yapılıyor. Bizim temel farkımız işte tam da bu noktada ortaya çıkıyor. Ayrıca büyük kapasiteli kojenerasyon sistemleri kurulurken komponentler kurulum yerinde bir araya getiriliyor ve sistem ilk defa orada çalıştırılıyor. Viessmann’da ise tüm bu işlemler fabrikada yapılıyor ve bu sayede test etme şansı da ortaya çıkıyor. Büyük kapasiteli kojenrasyon sistemleri belki 1000 binanın 20 binasına hitap edebiliyor, ama biz mikro ve miniş kojenerasyon sistemleri ile ısı ve elektrik ihtiyacı olan her türlü binaya hitap edebiliyorsunuz. Sistemler kaskad işletilebildiğinden esnek bir kapasite aralığımız var ve her ihtiyaca uygun sistem sunuyoruz.

Kojenerasyon sisteminin işletme saatini nasıl artırabiliriz?

İlk akla gelen trijenerasyon uygulamasıdır. Sisteme tek etkili absorpsiyonlu çiller ilavesi ile soğutma imkanı ortaya çıkmaktadır. Trijenerasyon iklim şartları sebebiyle Marmara, Akdeniz ve Ege bölgelerinde düşünülebilir, ancak Türkiye’nin diğer bölgelerinde gerek olmadığını görüyoruz. Diğer bir uygulama da mobil bir sistemin kurulması (konteynır içinde) ve sistemin işletme saatinin arttırılmasıdır.

Kojenerasyon sistemlerinizin bakımı nasıl yaptırılmalı?

Kojenerasyon sistemlerinde kullanılan motorlar özel gaz motorlarıdır. Kojenerasyon makinası çok uzun çalışma saatlerine göre tasarlanmıştır. Kojenerasyon sistemlerini düşünürken bakım masraflarını amortisman hesaplarına katmak gerek. Sonuçta kojenerasyon sistemindeki bakımı kazan bakımı ile karşılaştırılamaz, hem çok daha kapsamlı hem de çok da maliyetli.

Viessmann olarak bakım ve servis hizmetini kendimiz vermekteyiz, uzman ekibimiz hem ısıtma sistemi konusunda deneyimli hem de motor konusunda deneyimlidir.

Ürün gamınızı kısaca tanıtabilir misiniz?

20 kW’tan 39 kW’a kadar ısı üreten makina en küçük makinamız, en büyük makinamız ise 401 - 549 kW aralığında ısı üretiyor ve toplamda 9 adet seçeneğimiz var. Aslında mikrokojen iki tane daha küçük makinemiz var birisi 1 kW duvar tipi yani elektrik üreten kombi cihazı diğeri ise 5kW elektrik üreten cihaz. Onlar şu an sadece Almanya’da pazara sunulmuştur. İleriki dönemlerde bu cihazları da Türkiye’de pazara sunacağız.

Türkiye’deki kojenerasyon pazarını nasıl değerlendiriyorsunuz?

Şu an Türkiye’de büyük kapasiteli kojenerasyon/trijenerasyon sistemlerinin pazarı çok hareketli (2 MW gibi) ve gördüğüm kadarıyla uygulama sayısı da çok. Daha küçük kapasiteli paket kojenerasyon sistemlerinin pazarı daha yeni oluşmaktadır. Özellikle 21 Temmuz 2011’de son şeklini alan "Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretilmesine İlişkin Yönetmelik" paket tipi kojenerasyon sistemleri için bir fırsattır. Biz Viessmann Türkiye olarak altyapımızı oluşturduk, hazırız ve sektörümüzde verimli çalışan kojenerasyon sistemleri bilincini oluşturmaya çabalıyoruz. Paket tipi kojenerasyon sistemlerinin de AB ülkerinde olduğu gibi Türkiye’de doğru yönetmelikler ve doğru uygulamalar ile gelişeceğini düşünüyorum.