Küresel ısınma, iklim deÄŸiÅŸikliÄŸi ve çevresel bozulmayla mücadele konusunda gezegenimizin bütün paydaÅŸlarına önemli görev ve sorumluluklar düÅŸmektedir. Bireyler, yerel yönetimler ve hükümetlerin yanı sıra faaliyet alanı ve büyüklüÄŸü fark etmeksizin her kuruluÅŸun bu konuda yapması gereken çalışmalar, atması gereken adımlar vardır. Etkili bir atık yönetimi bunların başında gelmektedir. Ä°ç ve dış süreçlerin sonucunda farklı formlarda ortaya çıkan atıklar çevreyi olumsuz etkilemekte; toprağı, havayı ve suyu kirletmekte ve doÄŸrudan veya dolaylı olarak iklim deÄŸiÅŸikliÄŸini tetiklemektedir. Son yıllarda bu konuda artan kurumsal farkındalık ile artık her ÅŸirket çevresel yönetim süreci kapsamında atıkları azaltmak için önemli taahhütlerde bulunmaktadır. “Net sıfır atık” hedefi de bunlardan biridir.

Net sıfır atık kavramı ile ilgili akademik literatürde ve piyasada farklı tanımlar yapılmakta, konu bazen yanlış anlaşılabilmektedir. Net sıfır atık, kuruluÅŸların hiçbir ÅŸekilde atık üretmemesi deÄŸil; her türlü malzemenin sorumlu üretim ve tüketim ilkesiyle piyasaya sunulması, ömrünü tamamladıktan sonra yeniden kullanılması veya geri dönüÅŸtürülmesidir. Yani yaÅŸam döngüsü deÄŸerlendirmesi yaklaşımıyla her birim atığın insan saÄŸlığı ve çevre üzerinde olumsuz bir etki oluÅŸturmadan; suya, topraÄŸa veya havaya deÅŸarj edilmeden tıpkı bir hammadde gibi yeniden kullanılmasıdır. Bu tanıma göre kuruluÅŸların net sıfır atık hedefi anlaşılabilir ve eriÅŸilebilir olsa da pratikte durumun biraz farklı olduÄŸunu belirtmekte fayda var.

Atık yönetimi, çevresel sürdürülebilirliÄŸin bir parçasıdır ve çevre, sürdürülebilirliÄŸin sadece bir boyutudur. Åžirketler kurumsal sürdürülebilirliÄŸi bir bütün olarak ele almalı; hedefler belirlerken ve politikalar oluÅŸtururken sosyal ve ekonomik konuları da hesaba katmalıdır. ÖrneÄŸin, bir birim atık plastiÄŸi geri dönüÅŸtürmek, onu kontrollü bir ÅŸekilde bertaraf etmekten veya yenisi almaktan daha maliyetli ise kuruluÅŸlar bu kararı verirken iki kere düÅŸünmek zorunda kalmaktadır. Ya da atıkları geri kazanmak üzere bir geri dönüÅŸüm tesisine taşırken ulaşım kaynaklı emisyonlar hesaba katılmıyorsa günün sonunda geri dönüÅŸtürme iÅŸleminin yarattığı pozitif etki yok olabilir; zira sera gazı emisyonlarından ötürü çevre üzerinde daha büyük tahribatlar oluÅŸturulabilir. Bu baÄŸlamda ÅŸirketler sıfır atık politikası kapsamında atıkları geri dönüÅŸtürmek kadar süreç verimliliÄŸini artırarak atık oluÅŸumunu düÅŸürmeyi, kaynak tüketimini azaltmayı, ürünlerini insan saÄŸlığına uygun ve çevre dostu malzemelerle imal etmeyi de düÅŸünmelidir.

Net sıfır atık kavramı sadece atıkları geri dönüÅŸtürmek olarak deÄŸerlendirilmemelidir. Zira, atıkları toplamak, sınıflandırmak, taşımak ve iÅŸlemek de baÅŸlı başına bir süreçtir ve bu süreçte de su ve enerji gibi kaynaklar tüketilmekte ve çevresel emisyonlar oluÅŸmaktadır. Bu noktada plastik gibi zararlı maddelerin yerine organik malzemelerin kullanılması önerilebilir. Fakat bu noktada da dikkatli olmakta fayda var; zira halihazırda piyasada “organik” olarak tanımlanan malzemelerin birçoÄŸu üretim sırasında daha fazla doÄŸal kaynak, zaman, iÅŸ gücü, su ve enerji tüketebilmektedir. Bunun yanı sıra birçok ÅŸirketin hatta yerel yönetim ve ulusal düzeydeki kuruluÅŸun atıkları geri dönüÅŸtürmek ve organik üretim yapmak gibi konulardaki altyapısı, bilgi ve birikimi yetersiz durumdadır. Bu da “net sıfır atık” hedefini sadece bir reklam sloganı haline getirebilmekte; somut adımlar atılmasını engellemektedir.

Peki “net sıfır atık” kavramını nasıl anlamalı ve yorumlamalıyız? Öncelikle bu hedefi kurumsal sosyal sorumluluÄŸun bir parçası olarak görmemiz gerekir. Yani ÅŸirketler günün sonunda pratikte bu hedefi gerçekleÅŸtiremese bile üst yönetimden baÅŸlayarak çalışanları ve diÄŸer paydaÅŸlarıyla birlikte etkili bir atık yönetimi yaparak çevresel sürdürülebilirliÄŸe katkı saÄŸladığını açık bir ÅŸekilde gösterebilmelidir. Atıkları geri dönüÅŸtürmek de bu sürecin bir parçasıdır; fakat bu hedefi tüketim alışkanlarımızı deÄŸiÅŸtirerek, kaynak kullanımını azaltarak, mümkün olan her alanda paylaşım ekonomisine geçiÅŸ yaparak, üretimde yasalara uygun malzemeler kullanarak desteklemek gerekir. Yeni tasarımlar yaparken ekonomik faktörleri de gözeterek toksisitesi düÅŸük, saÄŸlıklı, dayanıklı, tamir edilebilir ve geri dönüÅŸtürülme potansiyeli yüksek malzemeler seçmeye özen gösterilmelidir. Her bir ürün için çevresel etki deÄŸerlendirmesi yapılırken yaÅŸam döngüsü analizi kullanılmalı ve geri dönüÅŸüm aÅŸamasında ortaya çıkan emisyonlar da hesaplanmalıdır. Bu sayede atık yönetimi konusunda daha anlaşılır, ulaşılabilir ve iyileÅŸtirilebilir hedefler belirlenebilmektedir.