3096 sayılı kanun, enerji tarihimizde bir devrim yaratmıştır. 14 aralık 1984 tarihinde çıkartılan bu kanunla, TEK’in tekelciliğinde yürütülen, elektrik üretim, iletim ve dağıtım işlerinde, ilk defa olarak özel sektöre yetki kapısı aralanmıştır. 1 yıl sonra, Eylül/1985’te ETKB’nin, bu kanuna dayanarak çıkardığı "9799 sayılı otoprodüktörlük KHK’’si ile de, özel ve tüzel kişilere, kendi elektriğini üretecek tesis kurma, işletme ve ihtiyaç fazlası elektriği şebekeye satma hakkı verilmiştir. 9799 sayılı kararname 1985 yılında çıkartıldığı halde, yaklaşık 6 yıl, özel sektör herhangi bir uygulama yapmaya cesaret edememiştir. Nihayet 1991’de "Yalova Elyaf’’, Yalova’daki fabrikasında, bu korku barikatını yıkmış ve kojenerasyon teknolojisine dayalı, EGT typhoon gas türbinli, 3.7 MW’lık tesisini kurmuş ve 1992 yılında da işletmeye açmıştır. "Yalova Elyaf’’ bu tesisinde, tekstil fabrikasının ihtiyacı olan kaliteli (voltaj ve frekansı sabit) elektriği üretiyor ve aynı zamanda, gaz türbini egzoz ısısından da, fabrikasının buhar enerji ihtiyacını karşılıyordu. Ondan bir yıl sonra da AK-SA, yine Yalova’daki fabrikasına benzeri bir kojenerasyon tesisi kurdu. Bu iki örneklerle, korku barikatı aşılmış, ayrıca da kullandıkları kojenerasyon teknolojisi ile doğalgaz en verimli bir şekilde kullanılmıştır. İlk örneklerin yakaladığı yüksek başarıyı gören başta tekstilciler, sonra da kağıtçılar ve seramikçiler, aynı uygulamaları kendi tesislerinde başlattılar.

Öyle ki, otoprodüktörlerin kurduğu kojenerasyon tesislerinin toplam kapasitesi 5 yılda 2000 MW’a ulaştı. Hatırlıyorum, 1997 yılında, yeni seçilen, Kojenerasyon Derneği Yönetim Kurulu üyelerimizi 9. Cumhurbaşkanımız Sayın Demirel’e takdim etmek üzere (1997) köşke çıktığımızda, hazırladığım Kojenerasyon Raporuna bakarak, "Siz bu işi halletmişsiniz. 4 yılda 1047 MW. İşte Türkiye’yi kurtaracak özel sektör!’’ demişti. O yıllarda kojenerasyon gelişmeleri, arka sayfada grafikte verdiğimiz gelişme performansını gösterirken sadece, otoprodüktörlerin kendi ihtiyaçları olan kaliteli elektriği üretmekle kalmamış, ihtiyaç fazlası elektriği TEDAŞ’a satarak (TEDAŞ sanayi tarifesinin %85’i üzerinden), o günlerin elektrik sıkıntı ve kesintilerinin de ilacı olmuştu. Yine hatırlıyorum, Ekim 1999’da, yapılacak elektrik kesintilerine kamuoyunu alıştırmak maksadı ile zamanın Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Sayın Cumhur Ersümer’in İstanbul Hilton Oteli’nde düzenlediği basın toplantısında, Dernek Başkanı olarak söz almış ve o günlerde, fuel-oil üzerindeki fonların kaldırılması halinde, otoprodüktörlerden 600 MW’lık ilave kapasite çıkartacağımı söyleyerek Bakanı rahatlatmıştım.

Basın toplantısı akşamı, zamanın Müsteşar Yardımcısı Sayın Mendilcioğlu’na 600 MW’lık ek kapasiteyi, hangi otoprodüktörlüklerden sağlayacağımı gösteren listeyi vermiştim. Sayın Bakan da 8 Ekim 1999 tarihinde, fuel oil üzerindeki fonları kaldıran Bakanlar Kurulu Kararını yayınlayarak, otoprodüktörleri teşvik etmiş, böylece elektrik kesintilerinin yapılması önlenmişti.

Zaman tünelinde, enerji tarihimizin derinliklerine doğru ilerleyerek bazı hatırlatmalar yapmamın nedeni, 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanun Tasarısı Taslağında, bütün bu gerçekleri hiçe sayarak otoprodüktörlüğün kaldırılmasıdır.

Türkiye Kojenerasyon ve Temiz Enerji Teknolojileri Derneği olarak, kucağımıza doğmuş ve bugüne kadar da çocuğumuz gibi büyüttüğümüz, yasal adı otoprodüktörlük, yapısal adı Kojenerasyon olan bu teknolojiyi yaşatmamız ve hatta daha da geliştirmemiz ulusal görevimizdir. Bu teknoloji sayesinde, çeşitli sanayi sektörlerinde ana ürünün ihtiyacı olan yüksek kaliteli elektrik üretilirken, gaz türbini ve motorunun egzoz ve ceket soğutma suyu ısıları havaya atılmayıp tesisin ihtiyacı olan buhar da üretilmekte, böylece %94’e kadar ulaşan "çevrim verimi’’ne ulaşılmaktadır. Devlet, gerek 9799 sayılı Kararname ile gerekse 2001 yılında çıkartılan 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile ileri teknolojide yatırım yaparak, ülkemize milyonlarca dolarlık enerji tasarrufu sağlayan otoprodüktörleri korumaya almıştır. Otoprodüktörleri koruma amaçlı bu Kararname ve 4628 sayılı kanunla sağlanmış olan hakkın özü şudur:

"Hem elektriğini üret ve şebekeme yük olma, hem de fabrikanın buharını üret. Elektrikte fazlan varsa onu da ben alırım. Yeter ki sen yüksek verimli enerji üretimini sürdür.’’

Bu suretle yasal olarak kendilerine sağlanmış olan en büyük imtiyaz, kendi elektrik üretimlerinin, TEDAŞ’ın şebekesine verilmeden, kendi tüketici baraları üzerinden tüketime sunulabilmesi, dolayısıyla da belediye tüketim vergisinden (%1), enerji fonundan (%1), TRT payından (%2), dağıtım sistemi kullanım bedelinden, iletim sistemi kullanım bedelinden, PSH’dan, kayıp ve kaçaktan korunmuş olmalarıdır. Bu imtiyaz, otoprodüktörlerin uyguladıkları teknolojinin, ülkemize sağladığı enerji kaynağı tasarrufu (yılda 3 milyar m³ gaz) ve CO₂ salımı azalması (yılda 10 milyon ton) karşılığında verilmiştir. Bundan sonrada, otoprodüktörler aynı teknolojiyi devam ettireceklerine göre, eskiden kazanılmış hakların yerine devlet ne ikame edecek de onların mağduriyetini önleyecek?

Kazanılmış hakların korunması Anayasamızın teminatı altındadır.

Esasen, 4628 sayılı "Elektrik Piyasası Kanunu’’ otoprodüktörleri, 5627 sayılı "Enerji Verimliliği Kanunu’’ da kojenerasyonu koruma altına almıştır. Aynı şekilde Avrupa Birliği de, 14 şubat 2004 tarihinde çıkarttığı ve 8 yıldır uygulanmakta olan, 2004/8/EC. sayılı "Cogernation Directive’’ ile de kojenerasyon sistemlerine, sağladıkları yüksek enerji tasarrufu ve CO₂ salımı azalması (kömür santrallerine nazaran %300) dolayısıyla öncelik ve ayrıcalıklar tanımıştır.

Otoprodüktörlüğün kaldırılması ve otoprodüktörlerin elektrik üretim şirketine dönüştürülmesi halinde aşağıda özetlediğim gelişmeleri beklemek kehanet olmayacaktır:

? Otoprodüktörler (yeni elektrik üreticileri), ürettikleri elektriği, kendi baralarına vermek yerine, en yakın dağıtım merkezlerine verecekler, dağıtım şirketi de elektriğin üzerine yukarıda saydığım vergi, fon ve payları ilave ederek otoprodüktör tüketiciye fatura edecektir.

? Kendi ürettiği elektriği, dağıtım sistemlerinden, kat be kat pahalı alma durumuna düşecek eski otoprodüktör için yeni elektrik fiyatı, eski otoprodüktör üretim fiyatına göre, çok pahalı olacağından, kojenerasyonla elektrik üretiminden vazgeçecek ve tesisini durduracaktır. Buharı için de, 20 sene önce olduğu gibi brülörlü sisteme (Heat only boiler) dönecektir. Bu durum, kojenerasyon tesislerinin pek çoğunun kapanmasına yol açacağı gibi, yeni tesisler de kojenerasyon bazında kurulmayacaktır veya daha fazla elektrik üretimi için düşük çevrim verimli kombine çevrim santrali (buhar türbini ilavesiyle) yoluna gidecektir ki bu da yeni bir enerji kaybıdır.

? Dünyada son yılların en önemli gelişmesi olan enerjinin tüketim merkezlerinin yakınında üretilmesi (Decentralized energy production) konseptinden uzaklaşarak, kayıp ve kaçakların daha yüksek ve elektrik üretim veriminin daha düşük olacağı Merkezi Sistemlere (Centralized) dönülmüş olacaktır.

Otoprodüktörlüğün kaldırılması ve yeni otoprodüktör başvurularının alınmaması halinde doğabilecek bu ve benzeri sorunların, Sayın Bakanımızın başkanlığında toplanacak, sektörün sivil toplum kuruluşlarıyla ve meslek odaları ile, bütün yönleri ile tartışıldıktan sonra, bir uzlaşma zemini oluşacağına inanıyor ve tasarının TBMM’ye gönderilmeden önce, bu önemli toplantının yapılmasını öneriyoruz. Böyle bir toplantının yapılacağı en iyi zemin de 25-26-27 Nisan tarihinde yapılacak ICCI 2012 konferansıdır.

Hoşça ve Dostça Kalın.