DİLEK AŞAN

Taksim Danışmanlık Hizmetleri Kurucu Genel Müdürü Global Raporlama Uzmanı 

Küreselleşen dünyada enerji yalnızca bir ihtiyaç değil; aynı zamanda bir stratejik güç, diplomasi aracı ve ticari bir değer haline gelmiştir. Elektrikten doğalgaza, petrolden hidrojen yakıtına kadar pek çok enerji kaynağının sınır ötesi ticareti, ülkelerin ekonomik dengelerinde belirleyici olmaktadır. Bu gelişen yapının en kritik boyutlarından biri de elbette standartlar ve regülasyonlardır. Enerji ticaretinde yalnızca arz-talep dengesi değil; aynı zamanda kalite, çevresel etki, karbon ayak izi ve güvenlik standartlarına uyum sağlamak, artık en az ürünün, hizmetin ve sürecin kendisi kadar değerli hale gelmiştir.

Dünya çapında enerji ticareti, her geçen gün daha da çeşitlenmekte ve dijitalleşmektedir. Petrol ve doğalgaz gibi geleneksel kaynakların yanında; elektrik, LNG, yeşil hidrojen, biyoyakıtlar ve hatta karbon kredileri bu ticari faaliyetlerin birer parçası haline gelmiştir. 2023 yılı itibarıyla dünya genelinde 7 trilyon doların üzerinde bir enerji ticareti hacmi oluşmuştur. Bu büyük hacim, hem teknik hem de hukuki olarak uyum içinde işleyen bir sistem gerektirmektedir. Her ülke kendi iç piyasasını korumaya çalışırken, aynı zamanda ticaretin küresel regülasyonlara göre şekillenmesini de kabul etmek zorundadır.

Enerji ticaretinin teknik, çevresel ve güvenlik açısından uyumlu biçimde yürütülebilmesi, ticaretin sürekliliği ve güvenilirliği için son derece önemlidir. Uluslararası uyum standartları, sınır ötesi ticareti mümkün kılan "ortak dil" niteliğindedir. Bu standartlar sayesinde:

- Karşılıklı güven ortamı oluşur,
- Ticari riskler azalır,
- İzlenebilirlik ve denetlenebilirlik sağlanır,
- Çevresel etkiler en aza indirilir,
- Sürdürülebilir kalkınma hedeflerine katkı sunulur.

Bugün başka bir ülkeye elektrik ihraç etmek isteyen bir üretici, sadece kilovat-saat fiyatı değil, aynı zamanda üretimin karbon yoğunluğu, izleme mekanizması ve sistem frekansı gibi konularda da teknik uyumu belgelendirmek zorundadır.

Uluslararası Standartlar ve Regülasyonlar

Enerji ticaretine yön veren en önemli standart ve mekanizmaları şöyle özetleyebiliriz:

- ISO 50001 - Enerji Yönetim Sistemi
Enerji kullanımının sistematik yönetimini sağlayan bu standart, işletmelerin enerji performanslarını sürekli iyileştirmesini hedeflemektedir. AB destekli projelerde ya da enerji yoğun ihracat kalemlerinde ISO 50001 belgesi olan şirketler, karbon azaltım kredisi ve finansal destek alma konusunda daha avantajlıdır.
- ISO 14064 - Sera Gazı Envanteri
Karbon emisyonlarının raporlanması için kullanılan bu standart, AB’nin Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (CBAM) kapsamında ön plana çıkmıştır. Demir-çelik, alüminyum, çimento, elektrik gibi sektörler artık ihracat yaparken karbon beyanı sunmak zorundadır. ISO 14064’e göre doğrulanmış karbon raporları, ticari şeffaflık açısından zorunlu hale gelmektedir.
- IEC 61850 - Elektrik Şebekeleri İçin İletişim Standardı
Birçok ağ ile entegre olan şebekelerde veri güvenliği ve sistem bütünlüğü için kullanılan bu standart, özellikle sınır ötesi elektrik ticaretinde teknik uyumluluk sürecinin temelidir. Türkiye’nin Avrupa elektrik piyasasına tam entegrasyonu bu standartlara uyumla mümkündür.
- YEK-G ve I-REC - Yenilenebilir Enerji Sertifikaları
Uluslararası Yeşil Enerji Sertifikası sistemleri, ticarete konu olan elektriğin çevresel niteliğini belgeleyen mekanizmalardır. YEK-G Türkiye’de EPDK tarafından yürütülürken, I-REC ise uluslararası geçerliliğe sahip bir sistemdir. Bu belgeler, karbon ayak izi düşük ürünlerin ticarileştirilmesinde rol oynamaktadır.
- Avrupa Yeşil Mutabakatı ve CBAM

AB’nin 2019’da duyurduğu Avrupa Yeşil Mutabakatı, sadece bir çevre politikası değil aynı zamanda küresel ticaretin yeniden kurgulanması anlamına gelmektedir. 2026'dan itibaren tam uygulanacak olan CBAM, Türkiye gibi AB ile yoğun ticaret yapan ülkeler için kritik öneme sahiptir. Bu düzenleme kapsamında AB’ye ihracat yapan enerji yoğun sektörler, ürünlerinin karbon içeriğini belgelemekle yükümlü olacaktır. Bu da doğrudan enerji üretiminde kullanılan kaynakların raporlanması ve belgelendirilmesi anlamına gelmektedir.

Türkiye’nin Enerji Ticareti ve Uyum Kapasitesi
Türkiye, jeopolitik konumu ve enerji altyapısıyla bölgesel bir ticaret merkezi olma potansiyeline sahiptir. TANAP, TürkAkım, LNG terminalleri ve elektrik şebekeleri bu potansiyeli desteklemektedir. Ancak, bu potansiyelin tam anlamıyla hayata geçmesi için:
- Karbon emisyonlarının sektörel bazda izlenmesi ve raporlanması,
- Enerji üreticilerinin ISO 50001 ve ISO 14064 gibi standartlara erişimi,
- Enerji borsasında (EPİAŞ) yeşil ürünlerin fiyatlandırılması,
- Enerji sektöründe denetim kapasitesinin artırılması gerekmektedir.

EPDK, Ticaret Bakanlığı ve TSE'nin iş birliğiyle, hem ihracatçılara yönelik rehberler hem de sektör bazlı eğitimler sunulması bu süreçte büyük kolaylık sağlayacaktır.

Yeni Ticaret Alanları: Yeşil Hidrojen, Karbon Piyasaları ve Dijital Sertifikalar
Geleceğin enerji ticaretinde “ürün” tanımı da değişmektedir. Yeşil hidrojen, karbon kredileri, enerji depolama hakları ve dijital enerji kimlikleri gibi kavramlar; yeni ticaret dinamikleri haline gelmektedir. Türkiye’nin bu alanlarda küresel standartları zamanında benimsemesi, hem çevresel uyum hem de yatırım çekme açısından avantaj sağlayacaktır.