DÄ°LEK AÅžAN

Taksim Danışmanlık Hizmetleri Kurucu Genel Müdürü Global Raporlama Uzmanı 

KüreselleÅŸen dünyada enerji yalnızca bir ihtiyaç deÄŸil; aynı zamanda bir stratejik güç, diplomasi aracı ve ticari bir deÄŸer haline gelmiÅŸtir. Elektrikten doÄŸalgaza, petrolden hidrojen yakıtına kadar pek çok enerji kaynağının sınır ötesi ticareti, ülkelerin ekonomik dengelerinde belirleyici olmaktadır. Bu geliÅŸen yapının en kritik boyutlarından biri de elbette standartlar ve regülasyonlardır. Enerji ticaretinde yalnızca arz-talep dengesi deÄŸil; aynı zamanda kalite, çevresel etki, karbon ayak izi ve güvenlik standartlarına uyum saÄŸlamak, artık en az ürünün, hizmetin ve sürecin kendisi kadar deÄŸerli hale gelmiÅŸtir.

Dünya çapında enerji ticareti, her geçen gün daha da çeÅŸitlenmekte ve dijitalleÅŸmektedir. Petrol ve doÄŸalgaz gibi geleneksel kaynakların yanında; elektrik, LNG, yeÅŸil hidrojen, biyoyakıtlar ve hatta karbon kredileri bu ticari faaliyetlerin birer parçası haline gelmiÅŸtir. 2023 yılı itibarıyla dünya genelinde 7 trilyon doların üzerinde bir enerji ticareti hacmi oluÅŸmuÅŸtur. Bu büyük hacim, hem teknik hem de hukuki olarak uyum içinde iÅŸleyen bir sistem gerektirmektedir. Her ülke kendi iç piyasasını korumaya çalışırken, aynı zamanda ticaretin küresel regülasyonlara göre ÅŸekillenmesini de kabul etmek zorundadır.

Enerji ticaretinin teknik, çevresel ve güvenlik açısından uyumlu biçimde yürütülebilmesi, ticaretin sürekliliÄŸi ve güvenilirliÄŸi için son derece önemlidir. Uluslararası uyum standartları, sınır ötesi ticareti mümkün kılan "ortak dil" niteliÄŸindedir. Bu standartlar sayesinde:

- Karşılıklı güven ortamı oluÅŸur,
- Ticari riskler azalır,
- İzlenebilirlik ve denetlenebilirlik sağlanır,
- Çevresel etkiler en aza indirilir,
- Sürdürülebilir kalkınma hedeflerine katkı sunulur.

Bugün baÅŸka bir ülkeye elektrik ihraç etmek isteyen bir üretici, sadece kilovat-saat fiyatı deÄŸil, aynı zamanda üretimin karbon yoÄŸunluÄŸu, izleme mekanizması ve sistem frekansı gibi konularda da teknik uyumu belgelendirmek zorundadır.

Uluslararası Standartlar ve Regülasyonlar

Enerji ticaretine yön veren en önemli standart ve mekanizmaları ÅŸöyle özetleyebiliriz:

- ISO 50001 - Enerji Yönetim Sistemi
Enerji kullanımının sistematik yönetimini saÄŸlayan bu standart, iÅŸletmelerin enerji performanslarını sürekli iyileÅŸtirmesini hedeflemektedir. AB destekli projelerde ya da enerji yoÄŸun ihracat kalemlerinde ISO 50001 belgesi olan ÅŸirketler, karbon azaltım kredisi ve finansal destek alma konusunda daha avantajlıdır.
- ISO 14064 - Sera Gazı Envanteri
Karbon emisyonlarının raporlanması için kullanılan bu standart, AB’nin Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (CBAM) kapsamında ön plana çıkmıştır. Demir-çelik, alüminyum, çimento, elektrik gibi sektörler artık ihracat yaparken karbon beyanı sunmak zorundadır. ISO 14064’e göre doÄŸrulanmış karbon raporları, ticari ÅŸeffaflık açısından zorunlu hale gelmektedir.
- IEC 61850 - Elektrik Åžebekeleri Ä°çin Ä°letiÅŸim Standardı
Birçok aÄŸ ile entegre olan ÅŸebekelerde veri güvenliÄŸi ve sistem bütünlüÄŸü için kullanılan bu standart, özellikle sınır ötesi elektrik ticaretinde teknik uyumluluk sürecinin temelidir. Türkiye’nin Avrupa elektrik piyasasına tam entegrasyonu bu standartlara uyumla mümkündür.
- YEK-G ve I-REC - Yenilenebilir Enerji Sertifikaları
Uluslararası YeÅŸil Enerji Sertifikası sistemleri, ticarete konu olan elektriÄŸin çevresel niteliÄŸini belgeleyen mekanizmalardır. YEK-G Türkiye’de EPDK tarafından yürütülürken, I-REC ise uluslararası geçerliliÄŸe sahip bir sistemdir. Bu belgeler, karbon ayak izi düÅŸük ürünlerin ticarileÅŸtirilmesinde rol oynamaktadır.
- Avrupa Yeşil Mutabakatı ve CBAM

AB’nin 2019’da duyurduÄŸu Avrupa YeÅŸil Mutabakatı, sadece bir çevre politikası deÄŸil aynı zamanda küresel ticaretin yeniden kurgulanması anlamına gelmektedir. 2026'dan itibaren tam uygulanacak olan CBAM, Türkiye gibi AB ile yoÄŸun ticaret yapan ülkeler için kritik öneme sahiptir. Bu düzenleme kapsamında AB’ye ihracat yapan enerji yoÄŸun sektörler, ürünlerinin karbon içeriÄŸini belgelemekle yükümlü olacaktır. Bu da doÄŸrudan enerji üretiminde kullanılan kaynakların raporlanması ve belgelendirilmesi anlamına gelmektedir.

Türkiye’nin Enerji Ticareti ve Uyum Kapasitesi
Türkiye, jeopolitik konumu ve enerji altyapısıyla bölgesel bir ticaret merkezi olma potansiyeline sahiptir. TANAP, TürkAkım, LNG terminalleri ve elektrik ÅŸebekeleri bu potansiyeli desteklemektedir. Ancak, bu potansiyelin tam anlamıyla hayata geçmesi için:
- Karbon emisyonlarının sektörel bazda izlenmesi ve raporlanması,
- Enerji üreticilerinin ISO 50001 ve ISO 14064 gibi standartlara eriÅŸimi,
- Enerji borsasında (EPÄ°AÅž) yeÅŸil ürünlerin fiyatlandırılması,
- Enerji sektöründe denetim kapasitesinin artırılması gerekmektedir.

EPDK, Ticaret Bakanlığı ve TSE'nin iÅŸ birliÄŸiyle, hem ihracatçılara yönelik rehberler hem de sektör bazlı eÄŸitimler sunulması bu süreçte büyük kolaylık saÄŸlayacaktır.

Yeni Ticaret Alanları: Yeşil Hidrojen, Karbon Piyasaları ve Dijital Sertifikalar
GeleceÄŸin enerji ticaretinde “ürün” tanımı da deÄŸiÅŸmektedir. YeÅŸil hidrojen, karbon kredileri, enerji depolama hakları ve dijital enerji kimlikleri gibi kavramlar; yeni ticaret dinamikleri haline gelmektedir. Türkiye’nin bu alanlarda küresel standartları zamanında benimsemesi, hem çevresel uyum hem de yatırım çekme açısından avantaj saÄŸlayacaktır.