Bahadır Sercan GümüÅŸ / Energy Analyst, Türkiye 

EMBER

2024 yılının ilk sekiz ayında güneÅŸten elektrik üretimi 2023’ün aynı dönemine kıyasla %40’tan fazla yükselerek Türkiye’de yazın en yüksek seviyeye çıkan elektrik talebinin karşılanmasında önemli rol oynadı. 2017'den bu yana güneÅŸ enerjisinin Türkiye'nin puant elektrik talebini karşılama oranı yedi kat artarak %2,5'ten %18'e yükseldi.

Türkiye'nin güneÅŸ enerjisi üretimindeki geliÅŸim, artan soÄŸutma ihtiyacıyla yükselen puant elektrik talebinin karşılanmasına katkı saÄŸladı. 2024'te Türkiye, güneÅŸ enerjisi üretiminde önemli bir artış gerçekleÅŸtirerek saatlik puant talep artışının üçte ikisini bu kaynaktan karşıladı. GüneÅŸ enerjisi, yılın en yüksek saatlik elektrik talebi sırasında Batı Anadolu illerindeki toplam elektrik tüketimini karşılayacak kadar elektrik üretti. Türkiye'de güneÅŸ enerjisinin elektrik üretimindeki artan payı, gelecekteki elektrik talebini sürdürülebilir ve maliyet etkin bir ÅŸekilde karşılayabilir.

2024'te güneÅŸ enerjisi puant talep saatinde 10 GWh'ten fazla elektrik üreterek, 10 milyondan fazla insanın elektrik ihtiyacını karşıladı. Son beÅŸ yılda güneÅŸ, saatlik puant elektrik talebindeki artışın %70'ini karşıladı. Bu durum güneÅŸ enerjisinin, yükselen soÄŸutma ihtiyacı ile artan talebi karşılama yeteneÄŸini ortaya koymaktadır. GüneÅŸ enerjisi yıllar içerisinde puant elektrik talebinin daha büyük bir kısmını karşılamaya baÅŸlamıştır. 2017'de güneÅŸin puant talebi karşılama oranı sadece %2,5 iken 2024’te %18'e yükselmiÅŸtir. Bu durum güneÅŸ enerjisinin Türkiye'nin enerji sistemindeki artan rolünü göstermektedir.

Bu yükseliÅŸ eÄŸiliminin, güneÅŸ enerjisine yapılan yatırımların artması ve depolama çözümlerinin geliÅŸmesiyle devam etmesi beklenmektedir. Bu eÄŸilim, güneÅŸ enerjisini Türkiye’nin enerji stratejisinde önemli bir yapı taşı haline getirmektedir.

Sabah yediden akÅŸam beÅŸe kadar olan zaman dilimi, güneÅŸ enerjisinden elektrik üretiminin en yüksek seviyelerde gerçekleÅŸtiÄŸi dönemdir. Bu saatler aynı zamanda sanayi ile hizmet sektörünün, kamu binalarının yoÄŸun faaliyet gösterdiÄŸi, meskenlerde ise klima gibi yüksek enerji tüketen cihazların yaygın olarak kullanıldığı ve sonucunda elektrik talebinin en yüksek seviyeye çıktığı bir zaman aralığına denk gelmektedir.

Elektrik tüketiminin en yüksek olduÄŸu talep seviyesi puant talep olarak adlandırılır. GüneÅŸ enerjisi, soÄŸutma ihtiyacının en fazla olduÄŸu bu kritik saatlerde maksimum üretim kapasitesine ulaÅŸarak ÅŸebekeye doÄŸrudan katkı saÄŸlamakta, fosil yakıtlara olan bağımlılığı azaltmakta ve enerji arz güvenliÄŸini güçlendirmektedir. Türkiye’de puant talep her yıl düzenli olarak artmasa da güçlü bir yükseliÅŸ eÄŸilimi göstermektedir. GüneÅŸ santrallerinin bu talebi karşılama oranı da yıldan yıla artmaktadır.

GüneÅŸ enerjisinin puant talebi karşılama oranı 2017 yılında sadece %2,5 iken, 2024 yılında %18’e yükselmiÅŸtir. Son beÅŸ yılda gerçekleÅŸen 8,7 GWh’lik puant talep artışının %70'inin güneÅŸ enerjisi santralleri tarafından karşılanmış olması, bu kaynağın Türkiye'nin enerji altyapısında artan önemini ortaya koymaktadır.

2024 yılında, 2023 yılına kıyasla puant talep artışının üçte ikisini güneÅŸ karşılarken bu oran bir önceki yıl %52 olarak gerçekleÅŸmiÅŸtir. Bu durum, güneÅŸ enerjisinin Türkiye’nin elektrik talebinin en yüksek olduÄŸu saatlerde etkili ve sürdürülebilir bir çözüm sunduÄŸunu göstermektedir.

GüneÅŸin saatlik elektrik talebini karşılamada saÄŸladığı katkının en somut örneklerinden biri, tüketimin soÄŸutma talebi nedeniyle yıl bazında en yüksek seviyeye çıktığı 23 Temmuz 2024 günü saat 14:00’te yaÅŸanmıştır. Bu saatte güneÅŸ enerjisi 10 GWh’ten fazla elektrik üretimiyle, toplam 10 milyondan fazla nüfusa sahip Ä°zmir, Çanakkale, Balıkesir, Manisa, Aydın ve MuÄŸla illerinin toplam saatlik elektrik talebini baÅŸarılı bir ÅŸekilde karşılamıştır. Türkiye'nin yüksek güneÅŸ enerjisi potansiyeli ve artan soÄŸutma talebi göz önüne alındığında, güneÅŸ enerjisi yatırımlarının hızlandırılması enerji arz güvenliÄŸine katkı saÄŸlamaya devam edecektir.

Artan soÄŸutma talebi rekor düzeyde elektrik tüketimine yol açıyor

Küresel iklim deÄŸiÅŸikliÄŸinin etkisiyle her yıl daha sıcak geçen yaz aylarında artan soÄŸutma ihtiyacı, puant talebin de her yıl yeni bir rekora ulaÅŸmasına neden olmaktadır. Puant elektrik talebi 2023’e göre %6,9 artışla Temmuz 2024’te 58 GWh deÄŸerine ulaÅŸmıştır. Bu yükseliÅŸin devam ederek 2030 yılında 68 ile 81 GWh deÄŸerleri arasında gerçekleÅŸeceÄŸi tahmin edilmektedir. Türkiye’de puant talebin yaz aylarında ve öÄŸle saatlerinde gerçekleÅŸiyor olması, puant talep artışının itici gücünün soÄŸutma talebi olduÄŸunu göstermektedir. SoÄŸutma talebinin; artan hava sıcaklıklarının yanında nüfus ve geliÅŸmiÅŸlik düzeyi ile artış eÄŸilimini sürdüreceÄŸi öngörülmektedir.

SoÄŸutma talebi göstergeleri ve bölgesel etkiler

SoÄŸutma gün derecesi (CDD), soÄŸutma talebinin önemli bir göstergesi olup konfor sıcaklıklarının ne kadar süreyle ve ne kadar aşıldığını gösterir. 2024 yılının Haziran ayında Türkiye genelinde CDD, son beÅŸ yılın Haziran ayı ortalamasının üç katına çıkarken, Temmuz ayında CDD deÄŸerleri, son beÅŸ yılın Temmuz ayı ortalamasının 1,5 katına ulaÅŸmıştır. Yükselen CDD deÄŸerleriyle artan soÄŸutma ihtiyacı, elektrik puant talebinin Haziran ve Temmuz aylarında aylık bazda rekor seviyelere ulaÅŸmasına neden olmuÅŸtur.

SoÄŸutma ihtiyacı, elektrik talebinde bölgesel farklılıklara yol açmaktadır. ÖrneÄŸin CDD deÄŸerleri, 2024 yazında son beÅŸ yıllık döneme göre 81 ilin 74’ünde artış gösterirken en yüksek artış Ege bölgesindeki illerde görülmüÅŸtür. SoÄŸutma ihtiyacının yüksek olduÄŸu Batı Akdeniz bölgesinin Temmuz ayındaki puantı Nisan ayına göre %68 fazlayken, soÄŸutma ihtiyacının en düÅŸük olduÄŸu DoÄŸu Anadolu bölgesinde ise sadece %3 fazladır.

GüneÅŸ enerjisi rekor üretimle artan talebi karşılıyor

2024’te güneÅŸ enerjisindeki büyüme hız kazanarak hem üretim miktarlarında hem de toplam elektrik üretimindeki payında rekor seviyelere eriÅŸmiÅŸtir. 2024 yılında güneÅŸ, elektrik tüketiminin karşılanmasında saatlik, günlük ve aylık bazda rekor seviyelere ulaÅŸmıştır. 16 Haziran 2024 tarihinde güneÅŸin elektrik üretimindeki payı saatlik bazda ilk kez %46'ya ulaÅŸmış, günlük bazda ise %17'yi aÅŸarak rekor kırmıştır. Ayrıca ilk kez güneÅŸin payı Haziran ayındaki bayram tatili nedeniyle düÅŸen tüketimin de etkisiyle, %11’i aÅŸarak aylık bazda en yüksek deÄŸerine ulaÅŸmıştır. Tüm bu rekorların yanında, artan kurulu güç ile birlikte, güneÅŸin saatlik üretimdeki payı da artmaya devam etmektedir. 2019 yılının ilk sekiz ayında saatlik bazda güneÅŸin payının %15 ve üzeri olduÄŸu saat sayısı %1,2 iken bu deÄŸer 2024 yılında 20 kat artarak %25’e yükselmiÅŸtir.

DiÄŸer yandan 2023 yılının Temmuz ayında ulaşılan rekor aylık üretim deÄŸeri, 2024 yılının henüz Nisan ayında geride bırakılarak Haziran ayında tüm zamanların en yüksek seviyesine ulaÅŸmıştır. 2024 yılının ilk sekiz ayında toplam güneÅŸ kaynaklı elektrik üretimi 2023’e kıyasla %40’tan fazla artarak 18 TWh deÄŸerini aÅŸmıştır. Ä°lk sekiz ayda yaÅŸanan üretimdeki artış ile 2023 yılının aynı dönemine göre güneÅŸ, elektrik üretimindeki payını %6’dan %8’e yükseltmiÅŸtir.

Kurulu güç istatistiklerindeki tutarsızlıklar yapılan analiz sonuçlarını etkiliyor

Türkiye elektrik üretim, tüketim ve iletim istatistikleri Türkiye Elektrik Ä°letim Anonim Åžirketi (TEÄ°AÅž) tarafından yayınlanmaktadır. TEÄ°AÅž, Ankara’da bulunan merkez birimlerinin yanında 22 bölge müdürlüÄŸü ve biri ulusal olmak üzere dokuz bölgesel yük tevzi birimine sahiptir. TEÄ°AÅž yapılanması ve görevli elektrik tedarik ÅŸirketlerinden elde edilen verilere dayanarak hazırlanan bu istatistikler arasında yer alan kurulu güç verilerinde, zaman zaman tek bir günde anormal artışlar bulunmaktadır. Benzer bir deÄŸiÅŸim 30 Haziran ile 1 Temmuz tarihleri arasında, güneÅŸ enerjisi kapasitesinde tek bir günde yaklaşık %17'lik (2,6 GW) bir artışla gözlemlenmiÅŸtir. Bu artışla birlikte 30 Haziran 2024’te güneÅŸin günlük kapasite faktörü %30 iken, bir gün sonra %23’e düÅŸmüÅŸ ve bu ay boyunca bu seviyede kalmıştır.

Ä°statistiklerdeki bu ani deÄŸiÅŸimler, yapılan analizlerin sonuçlarını önemli ölçüde etkileyerek piyasa katılımcılarının tahmin yapma yeteneklerini zayıflatmakta, yatırım fizibilitelerini deÄŸiÅŸtirmekte ve ulusal sistemin göstergelerinin deÄŸerlendirilmesinde yanıltıcı sonuçlara yol açabilmektedir. Dolayısıyla verilerin ÅŸeffaf, özenli ve doÄŸru bir ÅŸekilde paylaşılması, hem ulusal hem de uluslararası güvenin artmasına, yatırımcıların karar alma süreçlerinin iyileÅŸtirilmesine ve yapılan tahminlerin istikrarına katkı saÄŸlayacaktır.

GüneÅŸ puant talebin karşılanmasında en ekonomik çözüm

GüneÅŸ enerjisi özellikle puant talebi verimli bir ÅŸekilde karşılamak için Türkiye'nin enerji stratejisinde kendine önemli bir edinmiÅŸtir. Küresel ölçekte 2024 yılında 593 GW'lık yeni kurulu güç eklenmesi (2023’e göre %29 artış) beklenirken, Türkiye’de de yeni güneÅŸ enerjisi yatırımları 2024 yılı puant talebinin karşılanmasına önemli katkı saÄŸlamıştır. Artan soÄŸutma ihtiyacı ve elektrik talebine raÄŸmen güneÅŸin puant talebi karşılama oranındaki istikrarlı artış, bu kaynağın Türkiye’nin elektrik sisteminde kritik bir çözüm haline geldiÄŸini göstermektedir. GüneÅŸ enerjisi, tam da soÄŸutma ihtiyacının en yüksek olduÄŸu saatlerde maksimum üretim kapasitesine ulaÅŸmasının yanı sıra baÅŸka ek faydaları da beraberinde getirmektedir.

GüneÅŸ enerjisi santralleri fosil yakıt fiyatlarındaki dalgalanmalardan etkilenmeyerek nihai kullanıcılar için öngörülebilir elektrik faturaları sunmaktadır. Ayrıca güneÅŸ enerjisi Türkiye’nin enerji ithalatına olan bağımlılığını azaltarak cari açığın düÅŸürülmesine doÄŸrudan katkıda bulunmaktadır. 2024 yılında güneÅŸ enerjisinin ulaÅŸtığı kurulu güç sayesinde yaklaşık 16 GW'lık fosil yakıtlı santral yatırımı önlenmiÅŸtir (bkz. Metodoloji). GüneÅŸ enerjisi teknolojilerinin hızla ucuzlamasıyla birlikte, fosil yakıtlarla kıyaslandığında daha düÅŸük maliyetle elektrik üretimi mümkün hale gelmiÅŸtir. Bu durum karbon emisyonlarını azaltırken aynı zamanda elektrik üretim maliyetlerini düÅŸürerek Türkiye ekonomisine önemli bir tasarruf saÄŸlamaktadır.

Bununla birlikte öz tüketime yönelik uygulamalar sayesinde elektrik, üretildiÄŸi noktada doÄŸrudan tüketilmekte ve böylece iletim ve dağıtım hatlarında oluÅŸabilecek enerji kayıplarından kaçınılmaktadır. Ayrıca tüketicilerin kendi elektrik ihtiyaçlarını ÅŸebekeden karşılamak yerine öz tüketim yoluyla saÄŸlaması, bölgesel puant artışlarını engellemektedir. Bu durum ÅŸebekenin genel verimliliÄŸini artırırken, ek altyapı yatırımlarına duyulan ihtiyacı azaltarak ÅŸebeke iÅŸletme maliyetlerini de düÅŸürmektedir. Bu baÄŸlamda Türkiye’nin en az 120 GW’lık çatı GES potansiyeli enerji güvenliÄŸini saÄŸlama açısından önemli bir fırsat sunmaktadır.

GüneÅŸ öÄŸle saatlerindeki puant talebin karşılanmasında önemli bir rol oynuyor olsa da, Türkiye güneÅŸ potansiyelini depolama sistemleriyle birleÅŸtirerek tüketim eÄŸrisini daha dengeli ve daha kolay yönetilebilir hale getirebilir. Depolama, güneÅŸ enerjisinin etkisini ve kullanım süresini artırarak hem ÅŸebeke yönetimini kolaylaÅŸtıracak, hem de gelecekte yenilenebilir enerji kaynaklı üretim fazlasının depolanarak ihtiyaç duyulan saatlerde kullanımına imkan saÄŸlayacaktır.

Türkiye'nin halihazırda ön lisans almış olan 14 GW'tan fazla depolamalı güneÅŸ enerjisi santrali kapasitesi, Ulusal Enerji Planı'nda açıklanan 2030 yılı hedefinin (2,1 GW) çok üzerindedir. Bu kapasitenin hayata geçmesi, Türkiye’nin enerji ÅŸebekesi esnekliÄŸi saÄŸlaması ve gelecekte oluÅŸacak üretim fazlasını depolayarak daha fazla güneÅŸ kapasitesinin sisteme entegre edilebilmesini kolaylaÅŸtıracaktır.