SHURA Enerji DönüÅŸümü Merkezi, “Rüzgâr ve GüneÅŸ Türkiye’de Enerji DönüÅŸümünü Nasıl Hızlandırabilir: Küresel Örnekler” isimli raporunu yayınladı. Buna göre, küresel enerji sektörü yeni bir dönüÅŸüm sürecine girdi ve bu dönüÅŸümün merkezinde, uygulama örnekleri gün geçtikçe artan enerji verimliliÄŸi ve yenilenebilir enerji teknolojileri bulunuyor. Enerji dönüÅŸümünün bir diÄŸer önemli bileÅŸeni ise, nihai enerji kullanımında elektrik tüketen uygulamaların giderek artması, dijitalleÅŸme ve bilgi ve iletiÅŸim teknolojilerinin de dâhil olduÄŸu sistem genelinde yapılan yenilikler.

Ä°klim deÄŸiÅŸikliÄŸiyle mücadele, yerel hava kirliliÄŸinin azaltılması, enerji güvenliÄŸinin artırılması ve sosyoekonomik faydalardan yararlanılması dünya çapında gerçekleÅŸen enerji dönüÅŸümünün baÅŸlıca etkenleri arasında. Dünyadaki birçok ülke, sürdürülebilir bir enerji sistemine geçiÅŸin nasıl saÄŸlanabileceÄŸine dair net örnekler sunuyor. Türkiye, hem yerel yenilenebilir enerji kaynaklarına hem de enerji verimliliÄŸine yaptığı yatırımları artırarak kendi enerji dönüÅŸümünü baÅŸlatıp bu çabaya ortak oluyor. Bu dönüÅŸüm, ülkenin cari açığını azaltmak ve hızla artan enerji talebini karşılayabilecek ÅŸekilde arz güvenliÄŸini saÄŸlamak amacıyla Türkiye’nin stratejik önceliklerinin başında geliyor.

Enerji Talebi Her Yıl Yüzde 4 Artıyor
Türkiye’nin toplam enerji talebi yılda yaklaşık %4 oranında artıyor. 2017 yılında, Türkiye’nin toplam birincil enerji tedariki, on yıl öncesine kıyasla yıllık %50 oranında bir artışla 150 milyon ton petrole eÅŸdeÄŸer (mtep) seviyeye yaklaÅŸtı. Toplam elektrik ihtiyacı, daha da hızlı büyüyerek yılda yaklaşık %5 seviyelerine geldi. 2030 tahminleri, toplam talebin yılda 440 ila 550 milyar kilowatt-saat (kWh) arasında olacağı yönünde. 2017 yılının sonunda Türkiye’nin toplam elektrik ihtiyacı yılda 300 milyar kWh’in biraz altında bir seviyeye eriÅŸti.
2017 yılındaki geliÅŸmeler incelendiÄŸinde, yenilenebilir enerjinin Türkiye’deki toplam kurulu güç artışının üçte ikisini temsil ettiÄŸi görülüyor. Bunun yanında Türkiye’nin yenilenebilir enerji sektöründe gelecek için önem arz eden baÅŸka birçok önemli geliÅŸme yaÅŸandı: Türkiye, yenilenebilir enerji için Yenilenebilir Enerji Kaynak Alanı (YEKA) ihalelerinin ilk turunu gerçekleÅŸtirdi ve uzun vadeli enerji alım sözleÅŸmeleri için son derece rekabetçi fiyatlar elde etti. Onshore rüzgâr ihalesi, kWh başına 3,48 ABD dolar sent (ct USD) fiyatıyla kazanılırken, güneÅŸ enerjisi ihalesi kWh başına 6,99 ct USD ile dünya ortalamasına kıyasla çok uygun bir seviyede gerçekleÅŸti.

Her bir ihale toplam 1.000 megawatt (MW) kapasiteye sahiptir. 2017 yılında gerçekleÅŸen YEKA ihalelerini takiben, 2018 yılında üç yeni ihale ilan edildi. 2018 yılının ikinci yarısında hem onshore rüzgâr hem de güneÅŸ enerjisi teknolojileri için her biri toplamda 1.000 MW kapasiteye sahip ihale ilanları gerçekleÅŸti ve bu ilanların 2019 yılının başında hayata geçmesi planlanıyor. Ayrıca, offshore rüzgâr için de 1.200 MW kapasiteye sahip bir ihale ilanı gerçekleÅŸip, daha sonra 2019’a ertelendi. Bunların yanı sıra, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB) tarafından, Türkiye’de önümüzdeki 10 yıl boyunca 10.000 MW rüzgâr ve 10.000 MW güneÅŸ yeni kapasite kurulumu yapılması planlandığı açıklandı. Türkiye’nin yenilenebilir enerji dönüÅŸümünün ardındaki önemli etmenlerden biri de rüzgâr ve güneÅŸ enerjisi teknolojilerinin azalan maliyetleri. Türkiye, küresel enerji sektöründeki deÄŸiÅŸimindeki eÄŸilim ve geliÅŸmeleri yakından takip ederek rüzgâr ve güneÅŸ enerjisi kaynaklarını efektif bir ÅŸekilde kullanma ve enerji sektöründe uluslararası oyuncular arasında yer alma potansiyeline sahip.

Yenilenebilir Enerjinin Payı Artıyor
Yenilenebilir enerji kaynaklarının Türkiye elektrik sistemindeki payı artıyor. 2017 sonlarında, yenilenebilir enerji kaynaklı elektrik üretimi, toplam elektrik üretiminin yaklaşık %30’unu oluÅŸturuyordu. Bu oran %20 hidroelektrik, %6 rüzgâr, %2 jeotermal, %1 güneÅŸ ve %1 biyoenerji ÅŸeklinde dağılım gösteriyordu. Rüzgâr ve güneÅŸ (deÄŸiÅŸken üretime sahip yenilenebilir enerji kaynakları), aynı yıl içerisinde Türkiye’nin toplam elektrik ihtiyacının sadece %7’sine karşılık geliyordu. Bu pay, ülkenin önemli kaynak potansiyeline kıyasla, hala çok düÅŸük bir seviyede olsa da, yenilenebilir enerjide (ve özellikle rüzgâr ve güneÅŸte) son dönemde görülen büyüme, Türkiye’nin enerji sektörünün uzun vadeli dönüÅŸüm yolunda olduÄŸunu açıkça gösteriyor.

Yenilenebilir yüzde 20’lik paya ulaşılabilir
26 Eylül 2018’de, Türkiye’nin toplam elektrik üretimi yıl boyunca görülen en yüksek seviyelerden birine ulaÅŸtı. Aynı gün, rüzgâr enerjisinde de yeni bir rekora imza atıldı: Toplam elektrik üretimindeki payı yüzde 16,8’e ulaÅŸarak, hidroelektrik ve linyit gibi kaynakları geçerek doÄŸalgazın hemen altında yer aldı. Bu rekor, Türkiye’nin sahip olduÄŸu ama tam anlamıyla kullanamadığı önemli bir potansiyeli ortaya koydu: Ä°letim ve dağıtım ÅŸebekelerinde, rüzgâr ve güneÅŸ kaynaklı elektrik üretim oranlarında çift haneli dağılım rakamlarına sistemde kesinti olmaksızın ulaşılabilir. Bu görüÅŸ, SHURA’nın kısa bir süre önce açıkladığı, yenilenebilir enerji ÅŸebekesi entegrasyon çalışması “Türkiye’nin enerji sisteminde yenilenebilir enerji kaynaklarının payının artırılması” ile de destekleniyor. Bu çalışma, Türkiye’nin büyük bir iÅŸletim sorunu yaÅŸamaksızın 2026 yılına kadar toplam elektrik tüketiminde en az %20’lik bir rüzgâr ve güneÅŸ enerjisi payına ve ÅŸebeke altyapısına Türkiye Elektrik Ä°letim A.Åž.’nin (TEÄ°AÅž) daha önceden planladığının da ötesinde ilave yatırımlar yapma potansiyeline sahip olduÄŸunu gösteriyor.
Yeni kapasite devreye girdikçe rüzgâr ve güneÅŸ enerjisinin ÅŸebekedeki payı artacak. Bu artışla beraber Türkiye’nin, enerji sisteminin güvenli ve güvenilir bir ÅŸekilde çalışmaya devam etmesini garanti altında almak için gerekli olan dönüÅŸümü planlamaya baÅŸlaması gerekecek. Birçok ülke, toplam üretimlerinde %15 veya daha fazla rüzgâr ve güneÅŸ enerjisi payı elde etmeyi, büyük problemler yaÅŸamaksızın baÅŸardı. Danimarka, Almanya ve Ä°spanya gibi bazı ülkeler, enerji üretiminin dörtte birine yakınını veya daha fazlasını rüzgâr ve güneÅŸ enerjisinden saÄŸlıyor. Danimarka ve Almanya, sistem güvenilirliÄŸi konusunda listenin en üst sıralarında yer alıyor. Ülkeler enerji dönüÅŸümü süreçlerinde, daha yüksek rüzgâr ve güneÅŸ enerjisi dağılımına imkân tanıyacak esnek bir enerji sistemine sahip olmak için kendi stratejilerini geliÅŸtirdiler.

Åžebeke Entegrasyon Çalışması
Rüzgâr ve güneÅŸ enerjisi kaynaklarından yüksek oranlarda pay dağılımı elde etmek amacıyla geliÅŸtirilen stratejiler arasında güçlü iletim ÅŸebekeleri, daha esnek termik santraller, komÅŸu ülkelerle elektrik ticaretine olanak saÄŸlayan enterkonneksiyon kapasitesi, talep taraflı yönetim stratejileri, enerji depolama yöntemleri, geliÅŸmiÅŸ enerji planlaması ve öngörü teknikleri sayılabilir. Bu stratejilerin farklı ülkelerdeki öncelik sıralaması, ülkelerin maliyet ve uygulama kolaylığı gibi konulardaki koÅŸullarına göre deÄŸiÅŸim göstermekte. SHURA’nın ÅŸebeke entegrasyon çalışması, Türkiye için dört esnek stratejinin ana hatlarını çiziyor: (i) Talebin daha fazla ve ÅŸebekenin daha güçlü olduÄŸu alanların yakınında daha fazla rüzgâr ve güneÅŸ enerjisi kapasitesine yer verilmesi, (ii) batarya ve pompajlı hidroelektrik santralleri tarafından saÄŸlanan enerji depolama alanları, (iii) talep taraflı katılım ve (iv) termik santrallerin esneklik artırımı için modernizasyonu.

Enerji dönüÅŸümünü daha da hızlandırmak için, düzenleyici çerçeve ve piyasa tasarımının güçlendirilmesi, yenilikçi iÅŸ modelleri ile finansman yapılarının geliÅŸtirilmesi gerekiyor. Daha yüksek rüzgâr ve güneÅŸ enerjisi dağılım paylarına sahip olmak için önümüzdeki yıllarda teknoloji kullanımının artırılmasına ve bunun da enerji depolama, akıllı ÅŸebekeler ve enterkonneksiyon kapasitesi gibi altyapı gereksinimleri ve yeni teknolojilerle desteklenmesine ihtiyaç var. Yenilenebilir enerjinin sistem entegrasyonunun saÄŸlanması için bu teknolojik çalışmaların yeni yöntemlerle desteklenmesi gerekiyor. Bu çalışmaların en başında ise, hızla deÄŸiÅŸen piyasaya geliÅŸmelerine iyi adapte olmuÅŸ bir sistem oluÅŸturulması geliyor. Bu saÄŸlam ve geleceÄŸe odaklı düzenleyici çerçevenin amacı, inovasyona, yeni teknolojilere ve yeni iÅŸletmelere yatırım yapılması için destekleyici bir yatırım ortamı yaratmak.

Türkiye enerji dönüÅŸümünde ilerleme kaydederken, ulusal politika hedeflerini yerine getirme konusunda süreci hızlandırmak amacıyla diÄŸer ülkelerin deneyimlerinden faydalanabilir. Ülkelerin enerji dönüÅŸümü deneyimlerinde baÅŸarılar kadar baÅŸarısızlıklar da yer alıyor. Bu çalışmada dünyanın dört bir tarafından derlenen deneyimler, her ülkede rüzgâr ve güneÅŸ enerjisinin yerel potansiyelinden faydalanarak daha temiz, daha verimli ve daha güvenilir bir sistem kurmanın mümkün olduÄŸuna dair kanıtlar sunuyor. “Rüzgâr ve güneÅŸ Türkiye’de enerji dönüÅŸümünü nasıl hızlandırabilir: Küresel örnekler” raporu, dünyanın farklı bölgelerinden seçilen on ülke üzerinde yapılan incelemelere dayanıyor. Bu ülkeler bir araya geldiÄŸinde, dünya genelindeki toplam rüzgâr ve güneÅŸ enerjisi kapasitesinin dörtte üçünü temsil ediyor. Çalışmada, enerji dönüÅŸümü için büyük önem taşıyan dört ana konu üzerinde duruluyor: (i) Uzun vadeli enerji planlaması, (ii) düzenleyici çerçeve ve yenilenebilir enerji üretim maliyetleri, (iii) sistem entegrasyonuna yönelik tedbirler ve (iv) finans ve iÅŸ modellerinde gerçekleÅŸtirilecek yenilikçi yaklaşımlar. Bu çalışmanın amacı, seçilen ülkeleri bu ölçütler açısından kısaca deÄŸerlendirmek ve ülkelerin en iyi uygulamaları ve deneyimlerine dayanarak ortak yanlarını tartışmak olarak özetlenebilir.

Raporda yapılan on ülke deÄŸerlendirmesine göre, Türkiye için önemli olabilecek üç öncelikli faaliyet alanı ortaya çıkıyor:

- Uzun vadeli enerji planlaması: Türkiye, 2023 yılına kadar gerçekleÅŸtireceÄŸi yenilenebilir enerji ve enerji verimliliÄŸi strateji ve planlarını detaylı bir ÅŸekilde hazırlandı. Bu hedeflere ulaÅŸmak için önemli ilerlemeler kaydedilirken, daha ileriye yönelik planlama yapmanın, 2030 ve nihayetinde 2050 yılına kadar orta ve uzun vadeli bir strateji oluÅŸturmanın faydaları birçok ülke örneÄŸinde görüldü. Böyle bir stratejinin, Türkiye özelinde enerji dönüÅŸümü hedeflerine ulaÅŸma azmini giderek artıracağı ve enerji sisteminde faaliyet gösteren tüm sektörlere (elektrik, binalarda ısıtma ve soÄŸutma, ulaşım ve endüstriyel enerji kullanımı) faydalı olacağı öngörülüyor.

- Düzenleyici çerçevenin belirlenmesi: YEKA ihaleleri, büyük ölçekli yenilenebilir enerji projeleri için rekor fiyatların elde edildiÄŸi baÅŸarılı sonuçlar verdi. Türkiye’nin, bu çabaları ülkede var olan kaynak potansiyelini göz önünde bulundurarak ve ÅŸebeke entegrasyonunu kolaylaÅŸtırmak için yeni yaklaşımlar geliÅŸtirilmesini teÅŸvik ederek sürdürmesi önemli. Yenilenebilir enerji maliyetleri düÅŸerken, ülke deÄŸerlendirmelerinde ortaya çıkan ihale gibi maliyet bazlı politika mekanizmalarının kullanımının artması tavsiye ediliyor. Åžu anda yürürlükte olan YEKDEM sisteminin 2020 yılı sonunda deÄŸiÅŸmesi ve yeni düzenleyici çerçevenin tanımlanması sürecinin bir parçası olarak, rekabeti artırmak ve yeni projeleri teÅŸvik etmek için benzer stratejiler geliÅŸtirebilir. Bu sürecin aynı zamanda, Türkiye’de önemli bir potansiyele sahip olan dağıtık üretim için uygun düzenleyici çerçevenin geliÅŸtirilmesini de kapsaması önemli olacaktır. Dağıtık üretimin sürece dâhil edilmesi, hem yerel ve bölgesel sosyoekonomik deÄŸer yaratılmasında, hem de dağıtım ve iletim sistemlerinde kayıpların azaltılmasında önemli faydalar saÄŸlayabilecektir. Bu politikaların; ısıtma, soÄŸutma ve ulaÅŸtırma sektörlerindeki enerji verimliliÄŸi ve yaygın elektrifikasyon çalışmaları için benzer araçlar ve finansman ile desteklenmesi önemli.

- Åžebeke entegrasyonu ve yenilikçilik: Yenilenebilir enerjinin toplam elektrik üretimi içindeki payı arttıkça, sistem esnekliÄŸi daha elzem hale gelecektir. Esneklik saÄŸlamak için planlama önemli rol oynarken, bunun gerçekleÅŸtirilmesi için belli bir zamana ihtiyaç duyulmaktadır. Türkiye’nin, enerji verimliliÄŸine yönelik stratejiler ile elektrik üretimini elektriÄŸi kullanan sektörlerle buluÅŸturmak da dâhil olmak üzere farklı esneklik tedbirlerinin maliyetlerini ve faydalarını dikkatlice analiz etmesi önerilmektedir. Ülke deÄŸerlendirmelerinde gerek üretim, gerek talep, gerekse depolama tarafında olmak üzere, esnekliÄŸe yatırım yapmayı teÅŸvik edecek uygun piyasa koÅŸullarının saÄŸlanmasına ağırlık verildiÄŸi görülmüÅŸtür. Bunlarla birlikte, iletim ve dağıtım sistemine yönelik planlama ve faaliyetlerin gerçekleÅŸtirilmesi, yenilenebilir enerjinin sisteme verimli entegrasyonu için olanak saÄŸlayacaktır. Yenilenebilir enerjinin ÅŸebekeye entegre edilmesine yönelik teknolojik adımların, yeni piyasa tasarımının yanı sıra, yeni iÅŸ modelleri ve yeni finansman yöntemleri için yenilikçi yaklaşımlarla desteklenmesi önemli.