Yenilenebilir enerji kaynaklarındaki yatırım maliyetlerinde yaÅŸanan düÅŸüÅŸ bu enerjilere olan yatırım artmasına olanak saÄŸladı. BP Enerji Görünümü Raporuna göre yenilenebilir enerji %400’ün üzerinde büyüyor ve küresel enerji üretimindeki artışın %50’sinden fazlasını oluÅŸ- turuyor. Bu güçlü büyüme, rüzgâr ve güneÅŸ enerjisinin artan rekabet gücü sayesinde saÄŸlanıyor. Sübvansiyonlar, yenilenebilir enerjinin giderek diÄŸer yakıtlara karşı rekabet edebileceÄŸi 2020’lerin ortalarında kademeli olarak ortadan kalkıyor. Çin, büyümenin en büyük kaynağı olup OECD ülkelerinin tamamından daha fazla yenilenebilir enerji saÄŸlarken, Hindistan da 2030’a kadar büyümenin en büyük ikinci kaynağı oluyor. Çin, OECD’nin tamamından daha fazla yenilenebilir enerji ekleyerek büyümenin en büyük kaynağını saÄŸlı- yor; Hindistan 2030 yılına kadar büyü- menin ikinci en büyük kaynağı olarak görülüyor. Rapora göre 2035’te küresel güneÅŸ enerjisi, 2015 Enerji Görünümü taban durumundan% 150’den daha fazla. Bu durum beklenenden daha hızlı düÅŸen güneÅŸ enerjisi maliyetlerini yansıtıyor ve güneÅŸ enerjisinin 2020’li yılların ortalarında - ÅŸimdiye kadar beklenenden 10 yıl önce - çok rekabetçi olacağını gösteriyor.

MALÄ°YETLER GIDEREK AZALDI 

Uluslararası enerji ajansının raporuna göre ise 2016’da güneÅŸ enerjisi (fotovoltaik) alanındaki büyüme diÄŸer tüm enerji kollarının önüne geçti; 2010’dan bu yana yeni güneÅŸ enerjisi panellerinin maliyeti %70 azalırken rüzgar enerjisi %25, pil maliyetleri ise %40 azaldı. Rapora göre yenilenebilir enerjiler, birçok ülke için en düÅŸük maliyetli üretim seçeneÄŸi olması sebebiyle dünya elektrik santrali yatı- rımının üçte ikisini oluÅŸturacak. GüneÅŸ enerjili fotovoltaik (PV) sistemlerin Çin ve Hindistan öncülüÄŸünde hızla uygulamaya geçirilmesi, 2040 itibariyle güneÅŸ enerjisinin en büyük düÅŸük karbonlu kapasite haline gelmesini, bu sırada toplam elektrik üretiminde yenilenebilirin payının %40’a çıkmasını saÄŸlayacak. Avrupa BirliÄŸi’nde yeni kapasitenin %80’ini yenilenebilir enerji oluÅŸtururken, 2030 geride kaldığında rüzgar enerjisi gerek karada gerek açık denizdeki uygulamalarla baÅŸlıca elektrik kaynağı haline gelmekte.

Politikalar sayesinde besleme tarifelerinden çok rekabetçi ihaleler yoluyla yenilenebilir enerji dünya çapında desteklenecek, milyonlarca hanenin, iÅŸyerinin ve toplulukların dağıtık PV sistemlerine doÄŸrudan yatı- rım yapmasıyla enerji sektörü dönüÅŸüm geçirecek. Rapora göre yenilenebilir enerjideki artış enerji sektörüyle sınırlı kalmayacak: Dünya genelinde ısınma ve ulaşım için yenilenebilir enerjinin kullanımı, baÅŸlangıç seviyesi düÅŸük olsa da, iki kat artacaktır. Brezilya’da nihai enerji tüketiminde doÄŸrudan ve dolaylı yenilenebilir kullanımı bugünkü %39 düzeyinden 2040’ta %45’e çıkarken, aynı dönemde dünya çapında %9’dan %16’ya artış kaydedilecek.

GÜNEÅžE 160 MÄ°LYAR DOLAR YATIRIM

Bloomberg’in Yeni Enerji Finansmanı raporuna göre, güneÅŸ panellerine talebin artmasıyla beraber temiz enerji yatırımları da 2016’ya göre artış gösterdi. 2015’te temiz enerji yatırımları 360 milyar dolarla rekor kırmıştı. Temiz enerjide Çin’in yükseliÅŸi de dikkat çekti. Çin’de temiz enerji yatırımları yüzde 24’lük artışla yaklaşık 133 milyar doları buldu. GüneÅŸ enerjisine yatırım 2017’de yüzde 18 artarak 160 milyar doları aÅŸtı. GüneÅŸ enerjisine yapılan yatırımın yarısından fazlası Çin’de gerçekleÅŸti. Raporu hazırlayan Boomberg Yeni Enerji Finansmanı grubunun baÅŸkanı Jon Moore, “GüneÅŸ enerjisi teknolojisinde masrafların ciddi oranda azaldığı düÅŸünüldüÄŸünde, 2017’deki yatırımın boyutu dikkat çekici. GüneÅŸ panelleri, geçen yıl iki yıl öncesine oranla yüzde 25 daha ucuzdu” açıklamalarında bulundu.

YENÄ° YEKA’DA DEPOLAMA DA OLACAK

Dünya genelinde güneÅŸ enerjisi yatı- rımlarımda artış yaÅŸanırken Türkiye’de de önemli geliÅŸmeler yaÅŸandı. GeçtiÄŸimiz yıl yapılan ihalede Konya’nın Karapınar bölgesinde ihaleyi kazanan firmalar 1.000 MW gücünde güneÅŸ enerjisi santrali inÅŸa etme ve bu santralde üretilecek elektriÄŸi 15 yıl boyunca kilovat-saat başına 6,99 ABD Dolar-sentlik fiyat üzerinden satma hakkı ve 30 yıl kullanım hakkı elde ettiler. Ä°hale aynı zamanda Türkiye’de yüksek teknolojiye dayalı yatırım yapma anlamında da önemli yükümlülükler getiriyor. Enerji Bakanlığı tarafından hazırlanan düzenlemedeki ÅŸartlar gereÄŸince konsorsiyumun Türkiye’de güneÅŸ modüllerinin tüm bileÅŸenlerini kapsayacak ÅŸekilde yıllık en az 500 MW’lık üretim kapasitesine sahip olması ve yüzde 80 oranında Türk mühendislerin çalıştığı bir Ar-Ge merkezi kurması gerekiyor. Kalyon Enerji ve Hanwha Q CELLS konsorsiyumunun projeyi hayata geçirmek için yapacağı yatırım tutarının 1,3 milyar dolar düzeyinde olacağı öngörülüyor. Bu proje için kurulacak tesislerin temeli atılmış durumda. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Berat Albayrak’ın açıkladığı bilgilere göre 2018 yılında düzenlenecek 1000 MW’lık yeni YEKA ihalesi ile pil ve depolamayla ilgili konularda yer alacak. Yeni YEKA ihalesinin yaz aylarında gerçekleÅŸtirilmesi düÅŸünülüyor. 

KURULU GÜÇ

3420 MW TEÄ°AÅž’ın verilerine göre geçtiÄŸimiz yılın sonu itibariyle güneÅŸ enerjisine toplam kurulu güç yaklaşık 3.420 MW olarak gerçekleÅŸti. GüneÅŸ enerjisinde kurulu gücün tamamına yakını lisanssız santraller ile gerçekleÅŸti. Gelecek dönemde ise güneÅŸ enerjisi yatırımlarının çatı pazarına yöneleceÄŸi konusunda tüm paydaÅŸlar hem fikir. Yine Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Berat Albayrak, binaların cephe ve çatılarına kurulacak güneÅŸ panellerine yönelik düzenlemenin önemli bir adım olduÄŸunu belirterek, yerli güneÅŸ panelinin üretilmeye baÅŸlamasıyla buradaki maliyetlerin daha da düÅŸeceÄŸi ve bu durumda çatı paneli yatırımlarının daha cazip hale gelebileceÄŸini dile getirdi. Çatı tipi GES kurulumları Türkiye enerji sektö- rünün gündemindeki yerini koruyor. Bu konuya iliÅŸkin yeni yayınlanan yönetmeliÄŸi ve Türkiye’de güneÅŸ enerjisinde yaÅŸanan sorunlara yönelik sektör firmaları ve derneklerinden görüÅŸleri ise ÅŸu ÅŸekilde;

GENSED Genel Sekreteri Hakan Erkan: 

“DEPOLAMAYLA Ä°LGÄ°LÄ° MEVZUAT DÜZENLEMESÄ° TAMAMLANMALI”

“BilindiÄŸi üzere, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nun (EPDK) hazırlamış olduÄŸu Elektrik Piyasasında Tüketim Noktası ile Aynı Ölçüm Noktasından BaÄŸlı ve GüneÅŸ Enerjisine Dayalı Üretim Tesisleri Ä°çin Lisanssız Üretim BaÅŸvurularına ve Ä°htiyaç Fazlası Enerjinin DeÄŸerlendirilmesine Ä°liÅŸkin Usul ve Esaslar 18.01.2018 tarihinde resmi gazetede yayınlanarak yürürlüÄŸe girmiÅŸtir. Tüketim ve üretimin aynı ölçüm noktasında olması nedeniyle çatı ve cephe GES uygulamalarını kapsayan bu düzenleme maksimum 10 kW ile sınırlandırılmış bulunmaktadır. Kurulmakta olan 10 kW altı mikro GES’lere bakıldığında baÅŸvuru, onay, kabul ve iÅŸletme süreçlerinde birçok sorunun yaÅŸandığı görülmektedir.

Bu yayınlanan usul ve esaslarla sorunların bir kısmının düzeltildiÄŸi ama yapılması gerekli daha birçok düzenlemeye ihtiyaç olduÄŸu görülmektedir. Düzenleme ile, baÅŸvuru sürecinin kolaylaÅŸtığı (baÅŸ- vuruda daha az evrak istenmesi) onay ve kabul sürecinin bir miktar kısaldığı, 3kW’a kadar olan baÅŸvurularda doÄŸrudan baÄŸlantı görüÅŸünün oluÅŸturularak çaÄŸrı mektubunun hemen verilmesi, tüketim tesisleri ile ilgili tekil kod uygulamasına yer verilmesi ve inÅŸaat aÅŸamasında olan tüketim tesisleri için baÅŸvuru yapılabilmesi, geçici kabul ÅŸartı aranmadan üretim tesisinin yeni tüketiciye devredilmesinin saÄŸlanmış olduÄŸu görülmektedir. Önemli sorunlardan bir diÄŸeri olan gerçek kiÅŸinin üreterek ÅŸebekeye verdiÄŸi elektriÄŸin parasını fatura kesmeden alamamasıdır.

Bu konuyla ilgili Maliye bakanlığı tarafından hazırlanan düzenleme torba yasa tasarısı içerisine konularak komisyondan geçmiÅŸ ve kısa süre içerisinde yayınlanması beklenmektedir. Tasarıda fatura olmadan ödemenin yapılmasının yanında maksimum 10kW’lık tesisin ürettiÄŸi elektrik gelirinin vergiden muaf olmasını da içermesi sektörün geliÅŸimi açısından oldukça önem taşımaktadır. Yapılması gereken diÄŸer düzenlemeleri de özetleyecek olursak; TEDAÅž tarafından alınan onay ve harç bedellerinin sıfırlanması, baÅŸ- vuru – kabul sürecinin çok daha basit ve hızlı bir ÅŸekilde yapılması için süreçte yapısal deÄŸiÅŸiklikler (örneÄŸin; kombi modelindeki gibi satın aldıktan sonra tüm iÅŸlemlerin satıcı tarafından yapılarak bir hafta içerisinde devreye alınabilmesi), teÅŸvik kapsamında KDV nin %1 e indirilmesi, GES yatırımları için düÅŸük faizi ve 10 yıl vadeli özel mikro kredilerin hayata geçirilerek yatırımcıların aylık elektrik faturası öder gibi yatırımlarının finanse etmelerinin saÄŸlanması olarak sayabiliriz.

Mevcuttaki en önemli konu pazarın sürdürülebilir olmasının saÄŸlanması ve saÄŸlıklı büyüyerek devam etmesi için gerekli düzenlemelerin hayata geçirilmesidir. 2017’de yılsonu dağıtım bedelindeki artıştan dolayı yaklaşık 2GW’lık bir lisanssız GES kurulumu ile 3GW’lara ulaşıldığı görülmektedir. 2018 yılı için ise mevcut ÅŸartlarda (lisanssız veya lisanslı yeni kapasite açılmayacağından) kalan proje sayısı azlığı ve fizibilitelerden dolayı yaklaşık 1 GW’lık GES kurulumunun olacağı ön görülmektedir. 2019 yılı için ise sektör önünü görmekte zorlanmaktadır. GES’ler için üretilen kWh başına 13,3 $ cent’lik teÅŸvikin, yatırım maliyetlerinin düÅŸmesi, artan GES’lerin YEKDEM e getireceÄŸi etkiler ve diÄŸer sebeplerden dolayı otoriteler tarafından sürdürülmesine sıcak bakılmamaktadır. Bu sebeplerden dolayı teÅŸvik olmadan öz tüketime dayalı endüstriyel çatı uygulamalarıyla ilgili gerekli düzenlemelerin yapılarak hızlı bir ÅŸekilde hayata geçmesi sektör açısından oldukça önem taşımaktadır.

Çatıların kiralanması GES’lerde ikili satışların serbest bırakılması, fabrikalarda çalışmayan Pazar günleri için üretilen elektriÄŸin diÄŸer aylara mahsuplaÅŸması ve satın alınması gibi düzenlemelere ihtiyaç duyulmaktadır. Özellikle lisanslı GES’ler için açılacak ihalede kWh başına 4$ cent’ler (ÅŸebeke fiyatlarında) civarında oluÅŸacak fiyatlarla YEKDEM açısından sıkıntı yaratmadan GES’lerin kurulması da sektör açısından oldukça önemlidir. Mevcutta ve olması planlanan 1GW ve daha üzeri güçlerde YEKA GES ihalelerinin tabana yayılması için 50 MW’lık 20 ihale ÅŸeklinde yapılması da sektörün beklentileri arasında yer almaktadır. Yurtdışı pazarlarda söz sahibi olmak, dünyadaki ürünlerin fiyat ve kalitesiyle rekabet edebilecek yerli sanayinin geliÅŸimi için yapılacak birçok düzenlemeye acil ihtiyaç bulunmaktadır. Ä°lerleyen zamanda güneÅŸ artı depolama enerji sektörü içerisinde rol belirleyici olacağından depolama ile ilgili mevzuat düzenlemelerinin kısa süre içerisinde tamamlanması gerekmektedir.

GüneÅŸ Enerjisi Sanayicileri ve Endüstrisi DerneÄŸi (GENSED) olarak bu konunun önemini vurgulamak için Enerji Depolama konulu ilk seminerimizi 27 Åžubat günü Ä°stanbul da üyelerimiz ve sektör paydaÅŸlarımız ile birlikte gerçekleÅŸtirdik. DiÄŸer önemli konu olan Endüstriyel Çatılarla ilgili de, çeÅŸitli illerimizde seminerlerimizi gerçekleÅŸtirmekteyiz. GüneÅŸ ülkesi olan Türkiyemizin bu alanda baÅŸarılı bir örnek olabilmesi için tüm üyelerimiz ve sektör paydaÅŸlarımız ile birlikte sektörümüzün geliÅŸimi için her türlü giriÅŸime katkı ve destek vererek çalışmalarımızı devam ettireceÄŸimizi bildiririz.”

Tunçmatik Yönetim Kurulu BaÅŸkannı Mehmet Özer:

 “DÜZENLEME TEK BAÅžINA YETERLÄ° DEĞİL

“Bizim sektör olarak beklediÄŸimiz ve onayladığımız bir deÄŸiÅŸiklikti. Dolayısıyla bizim açımızdan olumlu bir geliÅŸme. Küçük ölçekte enerji üretimi yapan kiÅŸilerin elde ettikleri enerjiyi satarken ödemek zorunda oldukları vergiler, bu alanın geliÅŸmesinde önemli bir engel oluÅŸturuyordu. Dolayısıyla yeni düzenleme ile bu sorunun kaldırılması umut verici bir geliÅŸme. Ama bu düzenlemenin tek başına yeterli olduÄŸunu söylememiz mümkün deÄŸil. Çünkü Türkiye’de yatırımcılar, güneÅŸ enerji santrallerinin yapı taşı olan panellerin yüksek satış fiyatları konusunda sorun yaşıyor.

Mevzuat gereÄŸi yurtdışından panel ithal edemeyen yatırımcı, yerli üreticilerin artan talep karşısında uyguladıkları yüksek fiyat politikası ile karşı karşıya kalıyor. Dolayısıyla bu durum da ilk yatırım maliyetini artırıyor. Tüzel kimliÄŸi bulunman bireysel giriÅŸimleri ele aldığımızda, yatırımcının evine yaptıracağı küçük GES’in kurulum maliyeti, enerji üretirken kullanacağı elektrik tutarı ve yatırımın kendini ödeme süresinin karşılaÅŸtırması, henüz teÅŸvik edici bir ortam oluÅŸmadığını ortaya koyuyor.

Dolayısıyla pazarda beklenen büyümenin yakalanması çok kolay olmayacak. Temennimiz, bu konuda da yeni düzenlemelerin gündeme gelmesi ve özel kiÅŸilerin katkıları ile sektörün her geçen gün büyümesi yönünde. Ülkemizde son 3 yılda, arazi tipi GES’ler tarafında 2 bin magawatt’lık üretim yapan tesisler devreye girdi. Bu da Türkiye için olumlu bir geliÅŸme. Bu sene ise tamamlanan projelerin iÅŸletme dönemi baÅŸladı. Yani ÅŸimdiye kadar yapılan iÅŸçiliÄŸin, kullanılan malzemenin ve projenin ne kadar doÄŸru olupolmadığının ortaya çıkacağı ve mevcut verimi sürekli kılacak kontrol ve bakımların yapılmasının zamanı. Türkiye’de bu denetlemeleri ve bakımları yapacak yaklaşık 400 sektör oyuncusu var. Yine de bu konu gerçek manasında oturmuÅŸ deÄŸil. Kısacası tamamlanan GES’lerin verimli bilinçli bir ÅŸekilde iÅŸletilmesi ve hizmet vermesi ÅŸu an sektörün önceliÄŸi durumunda.” 

IBC Solar Genel Müdürü Hakan Daltaban:

“SÜREÇ DAHA DA KISALMALI”

“Sektörün sivil toplum kuruluÅŸları ile birlikte 10 kw altı yönetmeliÄŸini ve deÄŸiÅŸiklikleri yakından takip etmekteyiz. Ä°lgili kurumlarla fikir alışveriÅŸinde bulunarak sektörü doÄŸru yönlendirme çabasındayız. Sektör olarak; baÅŸvuru ile sistemi devreye alma arasındaki sürenin kısaltılması ve maliyetlerin düÅŸürülmesini heyecanla beklemekteyiz. Son zamanlarda bakanlığın ve ilgili kamu kuruluÅŸlarının teknik ve ticari açıdan attığı adımları önemli buluyoruz. 10 kw altı çatı tipi lisanssız GES yönetmeliÄŸinde süreç halen istenilen seviyede olmasa da biraz daha kısaldı ve dokümantasyon kısmı bir iki evrak daha azaldı. Sürecin daha da kısalması ve maliyetlerin azaltılması için görüÅŸmelerimizi yapıyoruz. Türkiye’de yapılan GES kurulumları- nın çoÄŸu saÄŸlıklı deÄŸil. Özellikle tasarım ve uygulama konusunda önümüzdeki yıllarda çokça rastlayacağımız sorunlar ortaya çıkacaktır. Bunları başında santral verim düÅŸüklükleri, yanlış ve kalitesiz malzeme seçiminden kaynaklanan elektrik ve mekanik sistem hataları görülmektedir. Buna baÄŸlı olarak EPC firmalarının da belirli bir sertifikasyon süreçlerini tamamlaması ve periyodik olarak denetimden geçmesi gerekmektedir. Örnek verecek olursak, her kamu ya da özel ihalelerde; firma seçiminde aranan tecrübe ile birlikte bu sertifikalar talep edilmeli, yatırım yapacak tarafın firmaların benzer projelerle ilgili referanslarını doÄŸru araÅŸtırmaları ve tesisleri yerinde incelemeleri gerekir.” 

GÜNDER Genel Sekreteri Faruk TelemcioÄŸlu

“TÄ°P PROJE UYGULAMASINA GEÇÄ°LMELÄ°”

10 kW altı çatı kurulumlarının önü- nün açılmasının iki büyük yolu var. Birincisi bürokrasiyi ve iÅŸlemleri azaltmak, süreyi kısaltmak, ikincisi maliyetleri düÅŸürerek yatırımın 5-6 sende kendini amorti etmesini saÄŸlamak. Bugün çatı- nıza güneÅŸ enerjisi kuracağınız zaman yaklaşık 8-10 ay gibi bir sürede iÅŸlemler anca tamamlanıyor. Bu süreyi bir hafta 10 güne indirmek gerekir.

Çok önemli bir adım atıldı baÅŸvuru ile ilgili evraklar azaltıldı ama baÅŸvuru süresi ve maliyetleri ile ilgili çalışmalar devam ediyor. Sürecin hızlanması için “Tip Proje” uygulamasına geçilmeli ve proje onayları ile ilgili iÅŸlemler asgariye indirilmeli. Daha önce TEDAÅž tarafından üzerinde çalışılan 50 kW altı tip proje uygulaması 10 kW ve altı için yapılacak projelere adapte edilmelidir. Yani sorumluluk ve proje firması ve mal sahibinde olmak üzere hiç bir yere müracaat edilmeyecek, proje tamamlanınca sistemi devreye alacak dağıtım firması yetkilisi baÄŸlantı ve saatin olduÄŸu bölgedeki baÄŸlantılar tip projeye uygun mu, tip projede yazılı emniyet önlemleri alınmış mı, buna bakıp sistemi devreye alması gerekir.

Elbette ki bu iÅŸ ve iÅŸlemler yapılırken iÅŸ güvenliÄŸi ve tesis güvenliÄŸi ile ilgili önlemler alınmış olmalıdır. Mecliste görüÅŸülen ve ilk 9 maddesi kabul edilen torba yasanın 7’nci maddesine göre 10 kW altı tesis kuranlar fazla eklektiÄŸi sattıklarında gelir vergisi ödemeyecek, beyanname vermeyecek fatura kesmeyecek. Bu çok önemli hem maliyeti azaltıcı hem de iÅŸlemleri kolaylaÅŸtırıcı bir uygulamadır. Artık geriye tip proje uygulamasına geçilmesi, proje ve onay bedellerinin kaldırılması, harç ve baÄŸlantı bedellerinin olmaması, iletim bedelinin alınmaması yanında mahsuplaÅŸmanın saatlik deÄŸil günlük bazda yapılması kalmaktadır. Mevcut uygulamalar ile saÄŸlanan parasal avantajlar yatırımın geri dönüÅŸ süresinin 6 yıla inmiyorsa FIT artışı veya verilecek ek destekler ile bu süre mutlaka yakalanmalıdır . Verilecek bu özel ayrıcalıklar belirli bir süre ile kısıtlanabilir.

Mesela alım garantisi konutlar için 13.3 USD CENT /W yerine 20 USD CENT /W yapı- lır ve bu 5 yıl için geçerli kılınabilir. Veya mevcut alım garantisi fiyatının yanında çatı kurulumlarına 5 yıl süreyle “Yerli Ekipman Kullanım DesteÄŸi” saÄŸlanabilir. Kısaca olumlu geliÅŸmeler var ama daha yapılacak çok iÅŸimiz var. Ülkemiz güneÅŸ enerjisi sektöründe olumsuzluklar ve çözüm yollarını düÅŸündüÄŸümüzde öncelikle bilgi kirliliÄŸi yaratan kaynaklara itibar edilmemelidir. Ülkemizdeki kamu kurumları ve yasal STK’ların çatısı altında birleÅŸilip güç birliÄŸi yapılmalıdır. Hiçbir yere ait olmayan bu iÅŸi kendi ticari çıkarı için kullanan ve ticari çıkarı için her ÅŸeyi yapabilecek yapıda ve zihniyette olan kiÅŸi ve kurumlara itibar edilmemelidir. Kamu kurumlarına zorunluluk getirilmelidir. Gündüz çalışan ve elektrik tüketen bu kurumların çatısı mutlaka deÄŸerlendirilmelidir.

Özellikle belediyeler, pazar yeri çatıları, okullar bu tür uygulamanın merkezi olmalıdır. Sanayi ve ticari çatılar için özel uygulamalar getirilmeli bürokrasinin az maliyetin düÅŸük olduÄŸu yani yapılabilirliÄŸin yüksek olduÄŸu sistemler kurulmalıdır. Pazarın geliÅŸtirilmesi için projeler üretilmeli, bu sayede istihdamın artı- rılması için yollar aranmalıdır. Mesleki eÄŸitim altyapısı kurulmalı, üniversitelerin üreticiler veya uygulayıcılarla birlikte çalışmaları teÅŸvik edilmelidir. SaÄŸlıklı bir veri tabanı olmalı tüm iÅŸ ve iÅŸlemler açık ÅŸeffaf ve izlenebilir olmalıdır. Çatıların hukuki statüsü yeniden tanımlanmalı çatıların güneÅŸ enerjisi için kiralanabilir olması saÄŸlanmalıdır. Ayrıca çatısında elektrik üreten kiÅŸiler komÅŸusuna bu üretimini satabilmelidir. Çatılar için özel finans modelleri geliÅŸtirilmeli, ücretsiz fizibilite ve faizsiz kredi gibi finansal destekler en azında bu iÅŸin baÅŸlangıcında olduÄŸumuz bu günlerde tüketici lehine avantajlar olarak deÄŸerlendirilmelidir.